Ar ais!

Chuaigh blogs.ie de dhroim an tsaoil, agus mar sin is dócha nach bhfuil an dara rogha agam ach an blag áirithe seo a athbheochan. Tá mé cineál míshásta gur chaill mé a lán dea-stuif leis an mblag sin ach is orm féin atá an locht.

Eoin Pól a Dó, mar is cuimhin liom é

Is é an scéal atá ar fud an domhain inniu ná go bhfuil Karol Józef Wojtyla ó Wadowice, nó an Pápa Eoin Pól a Dó, i ndiaidh slán a fhágáil againn, agus deifre air le coinne a choinneáil leis an chéad Phápa, mar atá, an tAspal Peadar ag doras na bhFlaitheas. Níl a fhios agam, an féidir liom, mar Phrotastúnach patuar, mórán a rá i dtaobh an fhir féin. Tá mé sách sean le cuimhne a choinneáil ar an lá ar vótáil tionól rúnda na gcairdinéal isteach é. San am sin, bhí mé i mo bhuachaill bheag ag dul ar an gcúigiú rang den scoil chuimsitheach, nó abraimis go raibh mé sa chúigiú leabhar - sin é an dóigh a gcuireadh Seán Bán Mac Meanman i bhfocail é, agus bhí mé sách macánta, sách saonta i mo chreideamh féin. Bíodh is gur cuid shuntasach é de thabhairt suas an Phrotastúnaigh óig san Fhionlainn féin bheith mímhuiníneach as an Eaglais Chaitliceach, an "Eaglais Íosánach" úd, bhí sórt cumha orm i ndiaidh an t-Aon Eaglais Amháin a bhí ann roimh an scoilt idir an Róimh agus Constantanópal (gan trácht ar bith a dhéanamh ar Liútar s'againn féin). Sa deireadh thiar thall, theastaigh uaim suí síos ag aon chuibhreann le hÍosa agus A chuid Aspal féin, nuair nach raibh peaca agus saorthoil na ndaoine tar éis an t-aon chreideamh fíor a chur ó mhaith go fóill le cogaíocha creidimh, le fímínteacht ná le trádáil na loghanna. Mar sin, theastaigh uaim ar bhealach sách doiléir go mbeadh duine éigin cosúil leis an bPápa ann, ach é a bheith in ann labhairt thar cionn na Críostaíochta go léir agus brathladh a chur ar cheannairí an uile dhomhain, idir an Rúis Shóivéadach, na Stáit Aontaithe agus an tSín. Bhí Dia ann, gan amhras gan dabht gan déidearbhadh, ach bhí Sé tar éis an cinneadh a ghlacadh go bhfanfadh Sé taobh thiar den léaslíne, agus an chuid is mó den ghnó a fhágáil fúinn féin.

Sa bhliain chéanna a bhásaigh Pól a Sé, i ndiaidh dó níos mó ná fiche bliain a chaitheamh i mbun na gcúrsaí - beagnach chomh fada le hEoin Pól a Dó féin. Ábhar suntais agus iontais é chomh fada ar shiúl agus a bhí an Fhionlainn ón saol Caitliceach ag an am, nó siúd is gur fhoilsigh an iris sheachtainiúil úd Suomen Kuvalehti feartlaoi fhada do Phól, thug an t-údar "Pius" air ó thús deiridh an ailt. San am sin, is beag trácht a bhí ar chúrsaí na hEaglaise Caitlicí inár saol poiblí, agus sílim gurbh é an t-eagrán Fionlainnise den Reader's Digest an meán cumarsáide ba mhó a thagair don Phápa inár dteanga féin sna blianta sin. Is amhlaidh go raibh Pius ar go leor Pápaí le dhá nó trí aois anuas, agus nuair a bhí an Digest (cén Ghaeilge a bhaistfeá ar an Reader's Digest, dála an scéil? Díolaim an Léitheora? Nó Rogha an Léitheora? Valitut Palat, nó Rogha na nGiobóg, atá air i mo theanga féin) ag plé le himeachtaí agus le pearsana móra na staire, ón bPrionsa Metternich go Hitler, ní dhearna siad dearmad de na tagairtí cuí don rud a bhí le rá ag an bPápa i leith na n-imeachtaí stairiúla a bhí á gcardáil. Agus sa chuid ba mhó de na cásanna, bhí Pius ar an bPápa, cé nárbh é an Pius céanna gach uair acu. Mar sin, bhí muintir na Fionlainne chomh cleachta leis na focail "Dúirt an Pápa Pius a [uimhir] seo nó siúd..." agus gur tháinig sé ó dhúchas le húdar na feartlaoi Pius a dhéanamh de Phól féin.

I ndiaidh Phóil, b'é Eoin Pól a hAon a ghlac an halmadóir. Albino Luciani a bhí air sular gaireadh Pápa de. Thaitin Luciani go mór mór liom, agus mé i mo bhuachaill beag, nó seanfhear lách cineálta a bhí ann nár thréig an aoibh gháire riamh a bhéal. Iodálach go smior a bhí ann, Iodálach den chineál is fearr a thaitníonn linn go léir - uncail deas a thugann an grá céanna do pháistí an chomharsanaigh agus dá chlann féin. Admhaím gur cúis fhíorbhróin ab ea é a bhás dom féin, nó níor mhair sé ach mí i ndiaidh a insealbhaithe. Mar is eol dom inniu, chuir an bás tobann roinnt mhaith teoiricí comhcheilge den chineál a sháraíonn an tseafóid uafásach úd Da Vinci Code lá ar bith. Is é an chéad teoiric acu ná go raibh Luciani tuisceanach i leith na frithghiniúna mar rud agus gurbh é sin a chaill é, nuair a chuir sé míchompord ar na frithghníomhaigh sa Vatacáin. Bhuel, sin é an leagan a rithfeadh le gach aon "intleachtóir" den chineál sin a thugann dá bhod féin an urraim is dual do Dhia, ach ós rud é go raibh Luciani sách coimeádach i gcúrsaí na diagachta morálta é féin, níl sé doiligh an leagan sin den scéal a chaitheamh i dtraipisí. Tá craiceann i bhfad níos inchreidte ar an dara leagan a deir gur scuab nua a bhí i Luciani agus é meáite ar táblaí na malartóirí airgid a iompú bun os cionn agus lucht díolta na gcolm a ruaigeadh as teampall Dé - go raibh sé, thar aon rud eile, le súil ghéar a chaitheamh ar an mbaint a bhí ag sagairt áirithe i ndeisceart na hIodáile le camghnótha na Maifia. B'as Tuaisceart na hIodáile d'Albino Luciani féin, nó rugadh i gcúige Vittorio Veneto é, agus shílfeá gur dual dó bheith drochamhrasach i leith an Deiscirt, tír dhúchais na Mafia.

Is é an tríú leagan a chreidim féin, áfach, an leagan oifigiúil: seanfhear soineanta sochomhairleach a a bhí ann, mar Luciani, agus é ag éileamh le galar croí. Fear a bhí ann nár theastaigh ríchathaoir an Phápa uaidh ar aon nós ná slí, ach ós rud é gur thit sé ar a chrann, chuir sé a thoil le toil Dé agus ghlac sé an obair air a fhad is a mhair sé beo.

B'ansin a tháinig lá Karol Wojtyla. Is cuimhin liom go maith an dóigh ar tháinig an Cairdinéal Felici chun tosaigh le toradh na vótála a fhógairt don tsaol mhór, nó bhí sé le cloisteáil ar ár raidió féin, agus is dócha go bhfaca muid ar an teilifís é chomh maith. Habemus Papam, ar seisean - tá Pápa againn! Mhol sé ansin an Pápa nua le cupla sárchéim Laidine, mar is cuí, go dtí gur tháinig sé ar an ainm féin, agus é curtha i dtuiseal cuspóireach na Laidine, mar is eol dom inniu: Carolum...Cardinalem...Wojtyla! Dála an scéil, tháinig an fuaimniú ceart Polainnise go maith leis an gCairdinéal.


Cibé scéal é, ní raibh mé ach thart ar dheich mbliana d'aois, agus bhí mo mhuintir scanraithe as a meabhracha ag radacachas clé na seachtóidí. Mar sin, ní raibh mórán fáilte acu roimh Phápa ón bPolainn. A mhalairt ghlan, a déarfainn. Is é an dearcadh a bhí acu ná go raibh an chuma ar an scéal gur ghnóthaigh na Rúisigh báire na fola anois, agus dúradán na cinniúna tite ina dtreo. Go gairid i ndiaidh a insealbhaithe, thug Eoin Pól a Dó óráid nó aitheasc éigin ina raibh sé anuas ar shaint agus pheacúlacht na rachmasóirí, agus é ar a chamchuairt sna tíortha lagfhorbartha, b'é an tátal a bhain Mamó as an ngiobóg áirithe sin go raibh blas an Chumannachais le haithint ar theanga an Phápa nua. Thóg sé cupla bliain sular thuig muid go raibh an scéal níos casta ná sin. Nó b'ansin a phléasc an stailc aithnidiúil amach i Longcheárta Léinín in Gdansk, faoi chomandracht an leictreora úd arbh ainm dó Lech Walesa...


Ar ndóigh, nuair a chuaigh mé ag staidéar na Polainnise agus ag taisteal na tíre féin, fuair mé aithne phearsanta ar an ról a bhí ag an bPápa i saol a mhuintire féin. Faoin am sin, bhí an tír ar an mbóthar ard go dtí an tsaoirse cheana féin, agus an Eaglais Chaitliceach ag éirí bagrach. Iad siúd a bhí idir dhá chomhairle faoi ról na hEaglaise sa Tríú Poblacht a bhí sna fonsaí tógála sa tír, bhí siad sách neamhbhalbh ina gcriticeoireacht. Bhí Jerzy Urban, iar-aire bolscaireachta i laethanta deireanacha an Chumannachais, i ndiaidh seachtaineán frithchléireach a bhunú nach raibh aon chaill air mar lón léitheoireachta. Is é sin, siúd is go raibh Urban ag caitheamh anuas ar an gcléir, bhí sé i bhfad níos sibhialta ná a chlú, nó a mhíchlú. Bhí rudaí i bhfad níos measa le léamh ar go leor foilseacháin eile, beag beann ar na polasaithe polaitíochta. Ón taobh eile de, bhí an Tygodnik Powszechny, nó an Seachtaineán Coitianta, is é sin, iris sheachtainiúil na hEaglaise, riamh ar fhoilseacháin mhaithe, shuimiúla na tíre.

Sliocht as Kalevala i nGaeilge a fuair mé i measc mo chuid seanpháipéar. Faraoir, ní tháinig an obair aistriúcháin riamh níos faide ná seo.

An bhfuil a fhios agat, cad é ba chóir dúinn a dhéanamh?

An eol duit an rud is mian liom?

Sea, seanamhráin a chanadh in éineacht

agus ár gcuid laoithe a reic le chéile!

Ní mór dúinn seoda ár seanmhuintire a thaispeáint ar an tsean-nós.

Mothaím na focail ag tonnadh ar mo theanga

agus aithním na scéalta ag borradh thar mo bhéal,

ag teacht talcánta tréan mar a bheadh sruth uisce ann

agus ag titim fríd phoill mo chuid fiacal.

A dheartháir dhil agus a chompánaigh chaoimh,

an bheirt againn a d'fhás aníos le chéile,

tar liom go ndéana muid ár gcuid amhránaíochta,

agus ár dhá nguth á bhfí is á bhfuáil le chéile,

anois, i ndál chomhairle don bheirt againn, rud nach minic.

Nó is annamh agus is ró-annamh a chastar le chéile sinn

i gcríocha corracha cúil seo an Tuaiscirt.

Sín chugam do lámh, mar sin,

agus muid ag bualadh ár gcuid méar trasna a chéile

go mbeidh muid ag canadh na laoithe

agus más fada féin iad, beidh éileamh ar thuilleadh acu.

Beidh foghlaim inár gcuid amhrán

le nós a saoil a theagasc don mhuintir óga,

dófa siúd atá ag fás aníos inár measc

le go mbeidh bláth ar ghlúin óg ár mbunaidh.

Beidh na focail acu a fuair muid le hoidhríocht,

na hamhráin a dtáinig muid trasna orthu

faoi chrios an tsaoi udaí Väinämöinen,

faoi chasúr an tsaoir udaí Ilmarinen,

ar bharr an chlaímh a bhí Lemminkäinen a bheartú,

ar bharr na saighde a scaoil Joukahainen,

ar fud pháirceanna an Tuaiscirt

agus i dtír Kalevala féin.

An t-amhrán a chuala mé ó bhéal an tseanfhir

agus é ag saoirsiniú coise don tua,

an t-amhrán a chuala mé ó bhéal na máthara

agus í ag casadh an roithleáin,

nuair nach rabh ionamsa ach ruidín beag baoideach

ag déanamh mo lámhacáin trasna an urláir

agus má chonacthas féasóg thart ar mo bhéal

ní féasóg cheart a bhí ann ach smál bán bainne.

Chuala an saol iomrá ar Sampo

agus is iomaí ciall a baineadh as Louhi,

chuaigh Sampo in aois ag na scéalaithe

agus mhaslaigh Louhi í féin ag inse léithi,

b'í an véarsaíocht ba trúig bháis do Vipunen

más súgach an seort bás a fuair Lemminkäinen.

Scéalta de chineál eile atá agam:

scéalta iad a d'fhoghlaim mé,

scéalta a phioc mé suas ón díog,

scéalta a fuair mé amuigh ins an fhraoch,

scéalta a bhain mé as measc an chonnaidh,

scéalta a d'fhás eadar na plandaí ísle,

scéalta a fuair mé liom 'na bhaile

ó thuras buachailleachta fadó,

scéalta ó na túrtóga meala,

scéalta a d'inis an bhó dhubh domh,

scéalta a d'arsaigh an tarbh breac.

Scéalta a dhúisigh ionam le teacht an tseaca,

scéalta a thit orm mar chith fearthainne,

scéalta a séideadh anuas orm le gaoth na spéire,

scéalta a siabadh orm le tonnta na farraige,

scéalta a cheol na héanacha domh,

scéalta a shiosc an choill liom,

scéalta a luchtaigh mé ar mo charr sleamhnáin,

scéalta a thug mé liom chuig mo mhuintir,

agus an chuid acu nár thoill isteach ansin,

chuir mé faoi bhéillic iad

nó ins an chiste mhór copair.

Is fada ag fanúint lena seal iad

agus iad fágtha i leataoibh, mo chuid laoithe.

An mba mhiste iad a tharraingt anuas

agus a thabhairt chun solais,

an ciste a chur i lár an urláir

agus an taisce a fhoscal?

Tógfaidh mé amach ceann maith

agus leathfaidh mé amach an chuid eile acu

mar a bheifeá ag meilt seagail don arán

agus á chur ar coipeadh le haghaidh leanna.

Ach mura maith libh blas an bhídh

agus más leamh libh an léann féin

bíodh aige, más amhlaidh,

níl ach blas an uisce fágtha ansin

ins an scéal i ndiaidh lae fhada

ins an amhrán a canadh istoíche

le ball bán an lae úir a fháiltiú.

Borges

Bhí mé dhá bhliain thar an tríocha d'aois nuair a fuair mé an chéad aithne ar shaothar Jorge Luis Borges. Mar is dual don Fhionlannach, b'iad na húrscéalta móra éipiciúla ab fhearr liom mar ghné liteartha, nuair a bhí mé óg, agus thóg sé na blianta fada orm a thuiscint go bhféadfaí na dánta is na gearrscéalta a ghlacadh dáiríre ar aon nós. Nó, mar a dúirt an Cadhnach féin lena lá, ní hiad a liricí beaga neamhurchóideacha a thabharfaidh tarrtháil agus athshlánú don Ghaeilge, ach na húrscéalta móra troma, agus b'é sin an tuairim a bhíodh ag na Fionlannaigh go dtí le déanaí, ar na cúiseanna céanna dar liomsa. Ós rud é gur teanga bheag neamhfhorleathan í an Fhionlainnis i bhfarradh is teangacha móra an domhain, is é is cuspóir le litríocht na Fionlainnise ná an teanga a choinneáil beo breabhsánta bíogúil, agus níl aon mhaith i mionlitríocht lena aghaidh sin, ach is iad na húrscéalta móra atá ag teastáil; mar sin agus ar an ábhar sin, an té a bhí le bheith ina scríbhneoir, chaithfeadh sé an teideal sin a thabhú dó féin le leabhair ar aon mhéid le bríce. (Sin é an nós atá againn san Fhionlainnis: "bríce d'úrscéal" nó tiiliskiviromaani a thugtar ar mhórúrscéal den chineál a thiocfadh ó pheann Charles Dickens nó na seanmháistrí Rúiseacha, gan aon trácht a dhéanamh ar Gone with the Wind le Margaret Mitchell. Dála an scéil, nuair a chuirfidh mé Gaeilge ar an gceann sin, an lá is faide anonn, ní hé Imithe leis an nGaoth ach Séidte ar Shiúl a bhaistfidh mé air. Nó tá brí eile leis an abairtín sin imithe leis an ngaoth sa Ghaeilge, mar atá, as do mheabhair. An té atá imithe leis an ngaoth, níl ciall aige, tá sé le ceangal, tá sé craiceáilte.)

An cineál scríbhneoir atá ann, mar Bhorges, is é díreach an cineál é nach bhfuil mórán glacadh leis san Fhionlainn, i bhfianaise ár dtraidisiúin ar a laghad. Más eol dom, níor chum sé oiread agus aon úrscéal amháin riamh. B'é an gearrscéal an ghné ba dual dó, ach b'aisteach an cineál gearrscéalta a bhíodh sé a bhreacadh síos. Rud éigin idir ghearrscéal agus aiste ab fhearr liom a rá, nó ba mhinic a scinneadh sé ón insint lena mharana a dhéanamh ar cheisteanna fealsúnachta, agus na haistí a scríobhadh sé faoi na ceisteanna sin, d'fhoilsíodh sé iad sna bailiúcháin chéanna leis na fíor-ghearrscéalta. Fabhalscéalta a bhíodh sna gearrscéalta féin agus a bhformhór dírithe ar na ceisteanna fealsúnachta a chardáil agus a phlé.

Ina leabharlannaí a chaith Borges an chuid ab fhearr dá shaol, agus a aithne sin ar a chuid scríbhinní. Tá sé ina nath cainte inniu ar fud an tsaoil ná gur chóir do dhaoine den chineál seo nó siúd saol ceart a fháil dóibh féin, nó to get a life, mar a deir an Sacs-Bhéarlóir. Ar bhealach, tuigim dóibh siúd a shíleann nach raibh saol ceart den chineál a mhaíonn siad ag Borges. Mar sin féin, níl sé mórán as cosán a rá go raibh Borges féin sórt criticiúil (nó féinchriticiúil) i leith an tsaoil fhulangaigh i measc na leabhar. Ar a laghad, sin ciall amháin is féidir a bhaint as an scéal El Sur, nó An Deisceart.

Is é is ábhar don scéal seo ná an saol atá ag fear dárbh ainm Juan Dahlmann. Fear de phór na Gearmáine é, ach más inimirceoir Gearmánach a bhí ina athair mór, mothaíonn sé féin gur Airgintíneach go smior atá ann - hondamente argentino, mar a deir an t-údar. Ansin, baineann taisme dó, i gcruth is go bhfaigheann sé mionbhriseadh cnáimhe sa chloigeann - i gcnámh an éadain, más buan mo chuimhne - agus fágtar ag éileamh é le sórt fiabhras inchinne go ceann seachtain nó dhó. (Níl an leabhar i m'aice anseo, le go bhféadfainn na mionsonraí ar fad a sheiceáil, ach seo mar a ritheann na himeachtaí liom.) I ndiaidh dó biseach a fháil ón tolgadh seo, ritheann leis aghaidh a thabhairt ar dheisceart na hAirgintíne, tír na ngauchos, agus i ndiaidh dó an áit a bhaint amach, éiríonn iaróg idir é agus duine de na gauchos ar chúiseanna neafaiseacha, mar is gnách éirí idir fir atá goilliúnach fá chúrsaí na honóra - buachaillí bó atá iontu go bunúsach, mar ghauchos, cosúil leo siúd a bhain amach a chlú d'iarthar fiáin na Stát Aontaithe. De réir mar a éilíonn dlíthe onóra na mbuachaillí bó seo, caithfear an scéal a shocrú le troid na scian, agus ós rud é nach bhfuil an dóigh ag Dahlmann ar an scian mar atá sí ag na buachaillí bó, is léir go bhfuil an bás aige anois. Glacann sé ina mhórmhisneach é, áfach, gurb é seo an deireadh a bhí daite dó. Tuigtear dó, freisin, nach bhfuil sna dlíthe onóra ag na ruifínigh seo ach leithscéal le fear na cathrach a mharú agus a chreachadh - ach is cuma leis faoi sin, chomh maith, ós cinnte dó nach bhfuil i gceist leis an dúnmharú féin ach an chinniúint dhosheachanta nach féidir leis a chur ó dhoras. Na focail dheireanacha a léimid, taispeánann siad Dahlmann ag dul amach as an tábhairne - sílim gur sórt tábhairne a bhí san áit inar casadh na buachaillí bó air - chun teagmhála lena dhúnmharfóir.

I gcomparáid leis na hollchruinní is na para-dhomhain chasta a chruthaíonn Borges ina chuid scéalta de ghnáth, nó na radharcraí strainséartha sna tíortha coimhthíocha agus sna tréimhsí cianmhara staire, is iontach an eisceacht é El Sur. Taispeánann sé chomh domhain agus a bhí Borges fréamhaithe in ithir a thíre féin, siúd is gur scríbhneoir mór domhanda a bhí ann. An t-iltíreachas bréige a deir go gcaithfidh an scríbhneoir a chuid féin a thréigean agus cúl a thabhairt lena chine féin le comhshamhlú a dhéanamh leis na múnlaí domhanda, tá sé bréagnaithe ó thús go deireadh ag Borges, a bhí ag anailisiú filíocht na ngauchos féin chomh réidh agus a bhí sé ag déanamh grinnscrúdú ar na scríbhneoirí Béarla.

Tá sé níos deacra a fháil amach, cad é a bhí mo dhuine ag iarraidh a rá leis an scéal. Tá a fhios againn go raibh sé ar an scéal ab fhearr leis an scríbhneoir féin dá raibh scríofa aige, agus mar sin, caithfidh sé gur eochairscéal é ar bhealach éigin, scéal a thugann léargas dúinn ar an bhfear féin agus ar an dearcadh a bhí aige ar a raibh scríofa aige.

Paavo Lipponen ag éirí as

Tá Paavo Lipponen, atá ina chathaoirleach ar Pháirtí Daonsóisialach na Fionlainne le breis is deich mbliana, ag éirí as a phost anois. (Níl mé cinnte cá háit ar tháinig mé ar an téarma sin daonsóisialach an chéad lá riamh, ach is fearr liom i bhfad é ná daonlathach sóisialta mar Ghaelú ar an Social Democrat. Sílim, dála an scéil, gurbh é Máirtín Ó Cadhain a cheap é. Tá a bhlas sin air. Agus mise i ndiaidh cuid mhaith de shaothar neamhfhicseanúil an Chadhnaigh a léamh, cé go bhfuair mé a chuid scéalta beagnach ródheacair riamh - agus leis an bhfírinne a dhéanamh, níl mé ach breaceolach orthu sa lá atá inniu féin ann.) B'é tuar a dheiridh é gur thug sé droim láimhe le ríchathaoir an Phríomh-Aire i ndiaidh an olltoghcháin is deireanaí le post an Cheann Comhairle a tharraingt air féin sa Phairlimint. Tá an chuma ag teacht ar an scéal go bhfuil Eero Heinäluoma, ard-rúnaí an Pháirtí a bhain amach a chuid dintiúirí i ngluaiseacht na gceardchumann, ag teacht ina áit mar chathaoirleach.

Polaiteoir sách conspóideach is ea é Lipponen, ar ndóigh. Caithfidh mé a rá gur ábhar feirge dom an easpa tuisceana a léirigh sé do chruachás na mac léinn sa tír seo. Nuair a bhí siad ag iarraidh níos mó maoiniú do na hollscoileanna air, is é an t-aon rud amháin a rith leis an amadán a fhreagairt ná gurb é Raimo Sailas an t-intleachtóir is mó san Fhionlainn inniu, agus gur chóir do na mic léinn urraim a thabhairt dó. (Státseirbhíseach ardchéime sa Roinn Airgeadais is ea é Raimo Sailas agus é i ndiaidh míchlú thar na bearta a tharraingt air féin mar ionchollú na ceacharthachta nach bhfuil d'fhreagra aige ar fhadhbanna na sochaí ach gearradh siar ar an mbuiséad.) Shílfeá gur dúshlán toilghnústa a bhí ann, ach dealraíonn sé go raibh Lipponen dáiríre píre - go raibh sé ag éileamh sórt dlúthpháirtíocht aicme le Sailas ar na mic léinn. Ba chuma nó vaits leis faoina ndrochshaol siúd. Is é an ról a cheap sé dóibh ná bualadh bos a thabhairt d'aislingí an intleachtóra mhóir - a chuid aislingí féin, nó aislingí a chara dhil, Raimo Sailas féin.

Agus is anseo a gheobhainn an locht is mó ar Lipponen: in áit a bheith ag déanamh ionadaíochta do na daoine agus ag gníomhú thar a gcionn de réir an údaráis a fuair sé uathu, is fearr leis a n-úsáid a bhaint astu lena aisling féin a chur i gcrích. Níl a leithéid i ndúchas an Daonsóisialachais, nó is é an láidreacht is mó a bhí ag an ngluaiseacht áirithe sin riamh ná rogha phraiticiúil phragmatúil a thairiscint do na daoine a sháródh brionglóidí réabhlóideacha na gCumannach agus a cheartódh an dubh a bhí ina gheal ag an eite dheis. Is é sin, diabhal an drae aislingí - cothrom na féinne gan aon chineál seafóide. Sin é an dearcadh a thuill a gcuid vótaí do na Daonsóisialaigh riamh, ach níorbh é sin an dearcadh ba dual do Lipponen. B'eisean fear na haislinge. Cosúil le Léinín. Agus tá a fhios againn an toradh a tháinig ar aisling Léinín.

Ní hionann sin is a rá gur bhain Lipponen leis an imeall clé dá pháirtí. A mhalairt ar fad. Chaith sé a sheal ina radacach óg, tráth, ach ansin thug sé a aghaidh ar na Stáit Aontaithe le snas a chur ar a chuid staidéir thall ansin. An raibh scoláireacht Fulbright aige? Níl mé cinnte anois, dháiríre, ach cibé scéal é, chuaigh mo dhuine go Meiriceá. Sna laethanta seo, ní raibh an Cogadh Fuar fuaraithe go héag go fóill, agus is dócha go raibh dintiúirí cearta frithChumannachais ag teastáil ó Phaavo óg leis an scoláireacht a bhaint amach agus an cead isteach a fháil i rogha ollscoile na Stát. I ndiaidh an iomláin, bhí muid suite i mbéal an Bhéir Mhóir féin (agus ní hé an Béar Mór thuas ar spéir na réaltaí atá mé a mhaíomh) agus mímhuinín ag údaráis na Stát Aontaithe asainn - rud a raibh a gcúiseanna féin acu leis, nó siúd is go raibh córas daonlathach na n-ilpháirtithe ag oibriú go sásúil inár dtír, bhí tionchar na gCumannach agus na Sóivéideach féin ar pholaitíocht inmheánach na tíre níos láidire ná mar ba ghnách in Iarthar na hEorpa. Mar sin, is dócha go gcoinnítí diansúil orthu siúd a bhí ag iarraidh dul ón bhFionlainn go Meiriceá le staidéar a dhéanamh thall ansin. Inniu, is dual do lucht na dteoiricí comhcheilge a thabhairt le fios gur sórt spiaire Meiriceánach a bhí i Lipponen, ó d'éirigh leis an seal staidéir sin a bhaint amach dó.

Is cuma faoi lucht na dteoiricí comhcheilge, ach ina dhiaidh sin féin, is follasach go ndeachaigh an seal i Meiriceá go mór mór i bhfeidhm ar Phaavo óg, agus gur chuir sé cor ina chinniúint pholaitiúil ina dhiaidh sin. (Nílim a rá go bhfuil na líomhaintí faoin spiaireacht go hiomlán dochreidte, ach ní chreidim go bhfuil siad riachtanach. Is cuma faoin easaontas atá idir an Eoraip agus na Stáit Aontaithe inniu, nuair a bhí Lipponen ag dul go Meiriceá, bhí cúiseanna thar a bheith bona fide aige le síleadh go raibh na Meiriceánaigh i bhfad chun tosaigh orainn i bhforbairt an daonlathais.) Thar aon rud eile, creidim gur ghlac Lipponen an chomhairle go dtreoródh sé an tír ó scáth na Rúise faoi sciath chosanta an Iarthair, chomh luath is a ligfeadh na himthoscaí dó é. I ndeireadh an ama, nuair a cheadaigh na himthoscaí é, ní raibh aon mhoill air an plean seo a chur i gcrích. B'é a aisling é ballstát den Aontas Eorpach a dhéanamh den Fhionlainn, agus sin é an rud a rinne sé, freisin. Lena cheart a thabhairt dó, b'eisean príomhailtire ár mballraíochta san Aontas. Ní chreidim go mbeimis fanta taobh amuigh den Aontas inniu, ach go bé go raibh Lipponen ann, ach is léir go raibh sé ag gníomhú go meáite meabhrach nuair a bhí an chuid eile den náisiún - agus de na polaiteoirí - idir an dá chomhairle faoin scéal go fóill. Ar ndóigh, bhí an lucht gnó agus na Coimeádaigh go tréan i bhfách leis an mballraíocht, ach má bhí, b'amhlaidh ba mhó mímhuinín na ndaoine as an Aontas, agus eagla orthu go rabhthas dár dtiomáint isteach ansin lenár gcóras leasa shóisialta a bhaint dínn agus le hairgeadlathas míthrócaireach a chur i bhfeidhm ar an tír. Leis na daoine a shuaimhniú agus leis an Aontas Eorpach a dhíol leo, bhí Daonsóisialach de dhíth, agus b'é Lipponen an Daonsóisialach áirithe sin. Ach más laoch a bhí ann, ní raibh ann ach laoch ócáidiúil, agus sílim go bhfaighfeadh an ócáid a laoch féin fiú in uireasa mo dhuine.

Nó, le fírinne, b'fhearr liom féin go n-aimseodh an ócáid laoch níos mó ná Lipponen. Ní dheachaigh aisling an fhir seo riamh thar "Iartharú" na Fionlainne - is é sin, b'í ballraíocht na tíre san Aontas Eorpach agus sa NATO an t-aon chloch ar a phaidrín. Ní bhuairfeadh sé a chloigeann le cúrsaí an chomhshaoil ná na forbhartha imbhuanaithe. A mhalairt ar fad, nuair a bhain muintir na háite amach sa chúirt nach dtógfaí taiscumar Vuotos - próis dlí thar a bheith fadaraíonach a bhí ann díreach cosúil le Jarndyce vs. Jarndyce ag Charles Dickens - chuir sé in iúl gur cailliúint mhór a bhí ann don tír, beag beann ar a bhfuil le léamh ar leabhar na reacht faoin díspeagadh cúirte. Go bunúsach, ba chogadh dlí é idir an pobal áitiúil agus an comhlacht fuinnimh faoin gceist, cé acu a thógfadh an comhlacht gléasra dá chuid san áit agus muintir na háite a ruaigeadh as a mbólaí dúchais, nó nach dtógfadh, agus ní maith an teist ar an gcineál fir atá ann gur roghnaigh sé an comhlacht fuinnimh thar an bpobal áitiúil, agus gur dhual dó an rogha sin - is é sin, nach samhlófaí a mhalairt leis d'aon duine.

Dá mbeadh polaiteoir Éireannach ann, mar Lipponen, bheadh sé meáite ar an nGaeltacht a chur de dhroim an tsaoil, ar mhaithe leis an éifeachtúlacht eacnamaíoch.

Is é is cúis le heaspa tuisceana Lipponen i leith chúrsaí na timpeallachta nádúrtha ná a chomhionannú le Fearsaid na gCompánach Cogaidh. Is é is brí le Fearsaid na gCompánach Cogaidh i stair pholaitiúil na Fionlainne ná an spiorad comhair agus comhoibrithe a d'fhás idir na Coimeádaigh agus na Daonsóisialaigh i ndiaidh an Dara Cogadh Domhanda, nuair a bhí scáth an Aontais Shóivéadaigh ag éirí dubh dorcha bagrach os cionn na Fionlainne. B'ansin a tuigeadh don dá pháirtí mhóra sin araon ná go raibh gníomh de dhíth chun an tír a shábháil. Roimh an gcogadh, is fánach duine a chreidfeadh go bhféadfadh an dá pháirtí seo cur le chéile mar sin, agus is léir gurbh éigean do go leor daoine athsmaoineamh agus athmheasúnú a dhéanamh ar na rudaí lena leithéid de bhloc a chur i dtoll le chéile.

Anois, ní mise an duine a shéanfadh éacht mór na gCompánach Cogaidh. Bhí siad meáite ar an tír a chur ar bhealach a leasa le forbairt mhór eacnamaíochta agus a chinntiú go mbeadh an náisiún ar fad chomh maith as is nach mbeadh aon duine chomh héadóchasach as a shaol is go bhfaighfeadh sé riachtanach a vóta a chaitheamh i bhfách leis na Cumannaigh. Agus is amhlaidh a rinne siad, míle buíochas le Dia. Nuair a bhí a gcuid oibre críochnaithe acu, áfach, agus fórsaí is feiniméin nua pholaitíochta ag teacht chun solais, cosúil leis na Glasaigh agus le séantóirí an fhiannais armtha, ní raibh d'ainm ag na Compánaigh Chogaidh orthu seo ach Cumannaigh. Is é sin, chreid siad go raibh siad in ann, nó fiú tar éis, gach fadhb insamhlaithe a fhuascailt eatarthu féin.

Is é an toradh nádúrtha dó seo ná easpa féinchriticiúlachta agus anuabhar, agus i dTampere, an chathair úd a bhí ina heiseamláir leis an tionchar a bhí ag na Compánaigh Chogaidh ar a cúrsaí, b'é an críochthoradh gur tharraing lobhadh agus uisce faoi thalamh na gCompánach súil na tíre ar fad ar an áit. B'é an polaiteoir Daonsóisialach Erkki Napoleon Lindfors (dáiríre, sin é an dara hainm a bhí ar Lindfors, ní haon mhagadh ná leasainm a bhí ann), méara na cathrach go dtína bhás sa bhliain 1969, a chuir bun le comhoibriú na gCompánach Cogaidh sa chathair. Mar sin, bhí sé ina nath cainte ag muintir na háite go raibh "an tUasal On Sovittu" os cionn gach aon uachtarán eile dá bhfuil sa bhardas. Is é is brí leis na focail on sovittu ná "tá sé socraithe", agus is é an rud a bhí i gceist ná na socruithe neamhfhoirmiúla idir na Compánaigh Chogaidh a chuaigh thar nós imeachta daonlathach an rialtais áitiúil - ar ndóigh, bhí ionadaithe ag na Cumannaigh ar an rialtas áitiúil, agus dá gcloífí leis an daonlathas, gheobhaidís siúd an deis a lorg féin a fhágáil ar an gcinneadh deifnideach. Mar sin, b'fhearr leis na Compánaigh na cúrsaí a shocrú roimh ré.

Mhair an traidisiún beo bíogúil i bhfad thar an riachtanas, go dtí gur iompaigh sé amach sna hochtóidí go raibh Pekka Paavola, comharba Napoleon, ag glacadh le breaba ón gcomhlacht tógála úd Noppa as oibreacha tithíochta an Bhardais a fhágáil faoin gcomhlacht sin. (Agus ar ndóigh, bhí airgead mór ag dul ó lámh go lámh leis na hoibreacha sin - airgead cánach de chuid an Bhardais.) Cuid de shocruithe na gCompánach a bhí ann, ar ndóigh. Ní fhéadfaí oibreacha tithíochta na cathrach a fhágáil faoin gcomhlacht a thairgfeadh na coinníollacha ab fhearr, nó bhí sé socraithe dul i dtuilleamaí Noppa.

Tamaillín beag ó shin, tháinig fíordhúchas Lipponen chun solais in aitheasc dá chuid agus é ag rá gur chóir smál an mhíchlú a bhaint d'ainm na gCompánach Cogaidh. Creidim nach mise an t-aon duine amháin ar bhain an t-éileamh seo stangadh as. Bhí mé óg go leor nuair a bhí scannal Phaavola agus Chomhlacht Noppa i mbéal na ndaoine, ach thug mé liom go maith brí an scéil: iarracht mhaith, iarracht fhiúntach a bhí i bhfearsaid na gCompánach Cogaidh lena lá féin, le freastal ar ghéar-riachtanaisí na linne, ach nuair nach rabhthas ina call a thuilleadh, níor fágadh di ach socruithe camghnó. Inniu, áfach, níl i gceist leis an gcumha atá ar Lipponen i ndiaidh laethanta órga na gCompánach ach sórt frithghníomhachta: ba mhaith leis an saol a bheith chomh simplí arís agus go bhféadfaí gach ceist thábhachtach a shocrú idir na Daonsóisialaigh agus na Coimeádaigh, beag beann ar na páirtithe eile. Níl an saol chomh simplí sin, a thuilleadh, agus ní bheidh; agus ba mhithid dúinn fáil réitithe den pholaiteoir dhainséarach seo arbh fhearr leis ceisteanna na gcaogaidí a fhreagairt in athuair ná freagra a lorg ar cheisteanna an lae inniu agus an lae amáraigh.

Ós ag trácht ar Lipponen dom, ní féidir liom an chuid chaidéiseach den scéal a fhágáil ar lár. Nuair a bhí sé ina Phríomh-Aire, chuir sé an chluain Mhuimhneach ar bhean óg a bhí ina ball gníomhach den pháirtí - bean darbh ainm Päivi Hertzberg, agus í pósta ceangailte nuair a tháinig an Príomh-Aire á chur chun tosaigh uirthi. Bhí clann aici lena fear céile cheana féin nuair a chrom Lipponen ar a chuid spallaíochta. Is minic a chonaic sí an fear mór millteanach seo - fear a bhí beagnach ar comhaois lena hathair, nó a d'fhéadfadh a bheith, de réir gach cosúlachta - ag croitheadh a láimhe di faoin bhfuinneog mar nach mbeadh ann ach spuraicleach déagóra ag iarraidh radharc cairdiúil amháin a bhréagadh óna ghrá éagmhaise. Sa deireadh thiar thall, fágadh an tUasal Hertzberg gan chlann gan teaghlach, agus thug Lipponen a bhean leis. An bhfuil mé ar an t-aon duine amháin ar rith an rí bíoblúil áirithe sin leis? D'fhéadfá an grá mór a thabhairt ar a leithéid, ach bhí meas an tsuarachais agam ar an scéal grá seo riamh. Is follasach gur chuir an Boc Mór a údarás mar cheannaire an Pháirtí i bhfeidhm ar an gcailín; ón taobh eile de, is léir nár mhiste léise ach an oiread súil shantach an fhir mhóir a bheith uirthi. Nach deas an scéal grá é? Ní raibh ach an fear céile agus na páistí thíos leis.

Ní mise an duine is réidhe amuigh chun locht a fháil ar chúrsaí leapa na ndaoine eile ar chúiseanna moráltachta. Ach is amhlaidh gur chuir eachtra Phaavo Lipponen agus Phäivi Hertzberg consaeit agus samhnas orm. Nuair a chuaigh Clinton thar fóir leis an gcailín deas dubh, ní raibh sé ach ag cur a phósta féin ó mhaith, agus má bhí sé chomh hamaideach sin, bíodh aige. Ach is é an rud a rinne Lipponen ná a ladar a chur i bpósadh daoine eile, daoine a raibh freagracht orthu as páistí beaga. Sin drochtheist ar charachtar an pholaiteora má bhí a leithéid de dhíth ar aon duine.

Is maith liom an nóta a tharraingt anuas a chuir an scríbhneoir Fionlannach Sualainnise Christer Kihlman lena leabhar Människan som skalv - "An duine a chreathnaigh". Is é an rud atá sa leabhar ná cur síos mionchruinn ar na deacrachtaí uafásacha a bhí ag an bhfear bocht lena shaol, agus é ag craosaireacht ar an mbiotáille idir dhá rabharta homaighnéasachais. Is é sin, bhí sé pósta, ach ní raibh sé siúráilte faoi cé acu a bhí sé ina fhéileacán nó nach raibh, agus ansin, rinne sé praiseach dá shaol leis an dóigh a raibh sé ag rith i ndiaidh an tsuilt homaighnéasaigh. Ar ndóigh, fuair sé riachtanach an coinsias a bhá san uisce bheatha an chuid ab fhearr den am. Bhuel, nuair a léigh mé an leabhar seo, agus mé i mo dhéagóir, d'fhág an scéal duairc imprisiún dóchasach ina dhiaidh, nó b'é an nóta a chuir mo dhuine leis an leabhar ná gur leabhar faoi rudaí neafaiseacha, neamhthábhachtacha a bhí ann - agus gurbh é sin an fáth nár thrácht sé mórán ar an gcaidreamh a bhí aige lena chlann. Nó dá dtráchtfadh, bheadh leabhar eile ann ar fad - an leabhar faoi rudaí tábhachtacha.

Is dócha gur druncaeir agus striapach fir ab ea é Kihlman, ach mar sin féin, ní raibh a dhath ar bith cearr lena chompás moráltachta: thuig sé gur thábhachtaí iad na páistí ná cúrsaí cleamhnais na ndaoine fásta. Ní raibh an tuiscint sin ag Lipponen ná ag an ráitseach a mheall sé óna fear céile.

Bíonn an ciníochas éagsúil

Is mór an trua é murar thug mé daoibh an nasc seo go fóill. Alt le Wilson Mac Leòid atá ansin ina bpléitear an dearcadh dímheasúil a bhíonn ag go leor daoine i nGalltacht na hAlban ar mhuintir na Gàidhealtachd, mura miste mé úsáid a bhaint as an téarma áitiúil. Díol suntais, fiú ábhar uafáis agus feirge, atá i gcuid de na tuairimí a chuireann Mac Leòid os ár gcomhair. Seo an méid a deir sé féin sa mhír Mì-rùn mòr nan Gall - creidim nach bhfuil an leagan cainte Gàidhlig sin i gcall aistriú go Gaeilge:

Leis na céadta bliain anuas, tá an Ghàidhlig faoi ionsaí agus faoi leatrom ag muintir Ghallda na hAlban, nó, mar a thug an file Gàidhlig Alasdair Mac Mhaighstir Alasdair air san ochtú haois déag: "mì-rùn mòr nan Gall". Tháinig athrú cuma nach beag ar an naimhdeas seo in imeacht na gcéadta bliain, nó má bhí sé bunaithe ar na líomhaintí fá dtaobh den "Phápaireacht", nó "barbarthacht" á cur i leith na nGael, thiar sa tseachtú haois déag, tháinig teoiricí nua-aimseartha ciníochais ina n-áit sa naoú haois déag. Inniu féin, bítear ag caitheamh anuas go brúidiúil ar an nGàidhlig agus ar lucht a labhartha sna meáin agus sa chuid eile den tsaol phoiblí. Siúd is nár chóir an iomarca a dhéanamh de mhinicíocht is de thábhacht na n-ionsaithe seo, níl dabht ná déidearbhadh ann go bhfuil glacadh coitianta leis an gcineál sin maslaí agus naimhdeas taobh istigh de dhíoscúrsa phoiblí na hAlban, agus an té a d'ionsódh na Gaeil ar an dóigh seo, ní dhéanfaí é a eascoiteannú as an saol sibhialta mar a dhéanfaí dá mbeadh sé ag ionsaí na mionlach nua feiceálach, cosúil leis na hAfra-Charaibigh nó na Pacastánaigh, ar an mbealach céanna.

Peter Clarke: Níl a dhath ag roinnt leis an nGàidhlig a b'fhiú a sheachadadh don chuid eile den chine dhaonna. Ó thaobh shaol an smaointeachais agus na n-aireagán de, níl sa Ghàidhlig ach fásach. Muidne, nach bhfuil an teanga againn, níl oiread is aon fhealsamh amháin, ná aon tuiscint amháin, ná fiú aon scéilín magaidh amháin ar eolas againn ó litríocht na Gàidhlig lena loinnir a chaitheamh orainn. Agus níl i gcaint na ndaoine ach conamar cainte na scológ nach fiú linn urraim ar bith a thabhairt dó.

Ar ndóigh, ní ritheann sé leis an Uasal Clarke nach ar na Gaeil féin atá an locht murar bacadh lena gcuid scéalta nó filíochta a aistriú go dtí na mórtheanga - seachas orthu siúd a chuir an Ghàidhlig faoi chois, agus sin go cruálach ar fad. Ar ndóigh, ní ritheann sé leis an Uasal Clarke nach bhfuil ina chuid tuairimí ach iarsmaí i ndiaidh na bolscaireachta a rinne naimhde na nGael a chraobhscaoileadh fadó, leis an éagóir a chosaint. Ar ndóigh, ní ritheann sé leis an Uasal Clarke nach ar na Gaeil atá an locht má tá sé féin chomh leisciúil is nár bhac sé riamh le súil a chaitheamh ina thimpeall agus tuilleadh a fháil amach faoi oidhreacht liteartha na Gàidhlig.

Tá tuilleadh den earra chéanna breactha síos ag Mac Leòid ó na nuachtáin Albanacha, agus cuid de na húdair ag dul i bhfad thar an gceann seo: ní bheadh sé as cosán ciníochas a chur i leith chuid mhaith acu. Agus is minic a fheiceann muid binbeacht den chineál chéanna i gcolúin leithéidí Khevin Myers, chomh maith le lucht a dtacaíochta. Is é an rud is suntasaí liom féin sna hionsaithe seo ná an dóigh a ndéanann lucht a scríofa sórt suáilce nó cúis bhróid dá n-aineolas féin. Shílfeá go bhfuil siad suite i saol na sean-Ghaeltachta roimh neamhspleáchas na hÉireann, agus iad dháiríre den bharúil gur éacht mór é "léann agus Béarla a bheith acu" agus go gcaithfidh siad gach tadhall leis an nGaeilge a sheachaint chun an t-éacht seo a choinneáil slán ón truailliú. Bhuel, bíodh a fhios acu gur éacht is ea é atá éirithe le formhór mór na nGael ar na saoltaibh seo.

Cuid de na ráitis a bhailigh Mac Leòid sna nuachtáin, is deacair gan chiníochas lom a aithint orthu: iad ag tabhairt le fios go bhfuil druncaeracht agus Gaeilgeoireacht, nó Gàidhligeoireacht, fite fuaite le chéile, agus nach bhfuil lucht na Gàidhlig in ann clár teilifíse a dhéanamh gan a bheith ag súimíneacht uisce beatha.

Bás Mari

Ar na saolta deireanacha seo, tháinig na póilíní trasna ar chorpán a bhí ag lobhadh le seachtain anuas in árasán i Heilsincí. Cailín naoi mbliana déag a bhí ann, darbh ainm Mari. Is cuma faoin gcuid eile den ainm is den tsloinne. D'iompaigh sé amach gur dúnmharú den chineál is gránna a bhí ann, nó bhí íospairt agus sceanairt tugtha di sular shíothlaigh sí. Ní raibh na póilíní i bhfad ag teacht ar lorg an chiontóra. Fear óg a bhí ann nach raibh mórán níos sine ná an cailín féin. Bhí sé sáite sa rac-cheol nó i rud éigin cosúil leis, agus Remu Aaltonen - seanfhundúir thar sheanfhundúirí an rac-cheoil san Fhionlainn, buachaill de phór na nGiofóg a rinne a bhealach as an drochshaol lena chuid scileanna drumadóireachta sna seascaidí nó sna seachtóidí, níl a fhios agam dháiríre. (Bhí blas cineál greanntragóideach ag baint le caithréim Remu féin, nó bhain sé leis an nglúin rac-cheoltóirí a bhí chomh haineolach ar an mBéarla agus a bhí siad géarbharúlach nach mbeadh aon mhaith sa rac-cheol dá gcanfaí in aon teanga eile é. Mar sin, bhí Remu i gceannas ar cheolghrúpa arbh ainm dó Hurriganes - sin é é lom díreach, HurriGanes - agus é ag canadh a gcuid amhrán i mBéarla a bhí litrithe dó de réir córas amaitéarach foghraíochta, i gcruth is gur mhínigh sé don léiritheoir go raibh sé go díreach tar éis an t-amhrán úd "Shorai Shorai" a thaifeadadh sa stiúideó - sin é an litriú a taispeánadh dó féin, ach is é an fíor-theideal a bhí ar an ngiota ná "It's all right, it's all right".) Cibé scéal é, fáisceadh an buachaill as saol na slumaí, más féidir slumaí a thabhairt orthu san Fhionlainn, agus é tar éis roinnt choireanna a dhéanamh, nuair a fuair Remu radharc air. Ó tharla go raibh sé de thaithí ag Remu féin gur féidir stócach den chineál sin a thiontú ó bhealach a mhíleasa le rac-cheoltóireacht - agus ós rud é go bhfuil proifisiúntacht dhian tagtha i leaba shaol milis na ndrugaí is an ólacháin i measc rac-cheoltóirí óga an lae inniu - is dócha go ndearna sé comhionannú leis an ógánach agus é meáite ar é a tharrtháil agus a shábháil ón bpríosún. Faraoir géar, ní mar shíltear a bhítear. Mharaigh an buachaill Mari, agus sin go brúidiúil; agus mar is ceart is mar is cuí, tá an dlí ag dul air dá réir.

Céard a déarfá lena leithéid? Tá tuismitheoirí an chailín ag éileamh díoltais, agus ní tógtha orthu é, nó is cuid den chinniúint dhaonna é - ní bheadh sé féaráilte iad a dhiúltú faoi. Níl clann de mo chuid féin agam, rud atá ag goilliúint orm go mion minic, ach tá aithne agam ar phearsa óg amháin, ar a laghad, a dhearcann orm mar chineál tuismitheoir breise, agus is mór an fhreagracht é. Is furasta liom a shamhlú go mbeinn féin ag santú fuil an mhurdaróra dá n-éireodh a leithéid don "iníon altrama" sin agam. Ón taobh eile de, is doiligh liom mórán tuisceana a léiriú dóibh siúd nach bhfuil baint dá laghad acu sa scéal, agus iad ag déanamh seó bóthair dá gcuid mothúchán i leith an scéil agus ag fógairt gur chóir a leithéid seo nó siúd d'fhantaisíocht Shádach a chur i bhfeidhm ar an mbuachaill. Nó cibé céasadh a thabharfaidís don stócach, ní ghlaofadh sé an ghirseach chun saoil arís.

Ón taobh eile de, ní féidir liom a rá nach bhféadfainn a shamhlú, chomh maith, cén cineál paisiún míréasúnta gnéis a bhain an míthapa uafásach as an mbuachaill. I bhfianaise m'óige féin, agus mé ag cuimhneamh ar an gcineál paisiún fiáin is dual don fhear óg ar bheagán gnéastaithí agus (thar aon rud eile) ar fiorbheagán taithí ar ghrá, ní féidir liom breithiúnas ar bith eile a thabhairt ar a chás ach na focail chlasaiceacha: mise a bheadh ann, murach grásta dochuimsitheach Dé.

Bhí an cailín ag dul ar cheardscoil le bheith ina chef, cosúil le Milla, cailín deas a bhí ag obair i mo ghnáthchaifé cupla bliain ó shin. Bíonn cineál cumha orm i ndiaidh Milla ar na saolta seo. Ba léir gur roghnaigh sí an chócaireacht mar shlí bheatha dá deoin féin, nó ní raibh sí chomh bómánta is nach bhféadfadh sí dul chun na hollscoile dá dtogródh sí. Bhíodh sí ag leithscéalaíocht go raibh sí ró-mhórmhionnach, ach leis an bhfírinne a rá, ní raibh sí puinn níos measa ná na cailíní ollscoile, agus ó bhí sí ina seirbhíseach proifisiúnta, bhí sí i bhfad ní ba mhúinte ná an chuid is mó acu.

Casadh Milla orm i dtús na bliana 2004 an uair dheireanach is cuimhin liom. Ní raibh sí ag obair sa chaifé a thuilleadh, agus le fírinne, níor aithin sí mé, agus hóbair dom féin gan í a aithint, nó bhí sí ag breathnú cosúil le máthair thuirseach clainne. Níor fhiafraigh mé di céard a bhí imithe uirthi.

Caithfidh Kevin Myers éirí as!

Is í an rogha a éiríonn as ar na saolta seo, agus is í an díogha a fhanann i mbun a gcuid oibre. Sin é an t-aon tátal a fhéadaim a bhaint as a bhfuil léite agam ar an Irish Times le déanaí. Nó is amhlaidh go bhfuil Aoife chomh tuirseach tnáite de bheith ag geamhthroid le maorlathas na Gaeilge is gur éirigh sí as a jab mar Phríomhfheidhmeannach Gníomhach - sórt timire nua-aimseartha sílim - ar Chonradh na Gaeilge. Tá súil agam nach miste libh mise mo mheas mór ar Aoife a chur in iúl anseo. Nó is amhlaidh go raibh sé de phribhléid agam anuraidh í a fheiceáil faoi lán an tseoil, agus d'fhág a feic cineál trí chéile mé: fuair mé deacair a rá, an raibh trí lámh aici dháiríre. Príomhfheidhmeannach gníomhach a bhí inti dháiríre. Bhí sí bun os cionn ar fad le gnáthíomhá ghluaiseacht na Gaeilge, agus í aigeanta, ógánta, fuinniúil.

Is amhlaidh is mó a chuireann an lucht deireanach seafóide ó Khevin Myers fearg orm. Ó tharla gur fhoghlaim mé go bhfuil teacht ar dhaoine cosúil le hAoife timpeall ghluaiseacht na Gaeilge, ní féidir liom mórán tuisceana a léiriú a thuilleadh don chineál sin aithiseoireachta agus clúmhilleadóireachta. Níl Myers go bunúsach ach ag spalpadh bréag, bréag, bréag i ndiaidh a chéile agus cead cainte aige ar an nuachtán is mó le rá sa tír. É ag léamh amach na sean-nathán smolchaite nach bhfuil fírinne ar bith fanta iontu inniu, díreach mar a bheadh sé fostaithe d'aonturas ag oidhrí éigin de chuid Language Freedom Movement le cac a chaitheamh anuas ar an nGaeilge. Ní shásann a chuid iriseoireachta caighdeán ar bith. Is é sin, a bhfuil le rá aige i dtaobh na Gaeilge agus lucht na Gaeilge, ní fiú puinn é mar iriseoireacht, fiú mar iriseoireacht chriticiúil. Cén fáth nárbh eisean, seachas Aoife, a d'éirigh as a phost?

Caithfidh mé a rá freisin, má bhí aon mhuinín agam as Ruth Dudley Edwards go nuige seo, gur thréig an blúirín deireanach di tar éis na hiaróige a tharraing ionsaí Myers ar na máithreacha singile ina dhiaidh. Is é sin, dúirt sí gur scoth iriseora é Myers. Éist agus claon do chluas chugam, a Ruthie, go ndeire mé leat é: ní fiú leathphingine é mar iriseoir. Iriseoir a chodail amuigh é. Dá mbeadh sé ina iriseoir maith, is dócha go mbeadh sé ag fáil loicht ar ghluaiseacht na Gaeilge ansin freisin, ach bheadh sé ag iarraidh léargas nua a fháil uirthi. Ní dhearna sé riamh iarracht ar bith den chineál sin, iarracht ar bith. Ní dhearna sé riamh ach liodán na bhfrith-Ghaeilgeoirí a rá ó thús deiridh, sin a raibh de. An seanphort céanna go deo, deo. Quaint, useless, na haidiachtaí sin ar fad.

Dúchas na hÉireann

Tá sórt iníon altrama agam, cailín beag cúig bliana déag a chuir a hainm le m'achainí idirlín nuair a bhí feachtas an Stádais faoi lántseoil agus a scríobh cupla líne chugam lena dearcadh ar an nGaeilge a chur in iúl dom. (Ní raibh inti ag an am sin ach páiste ceithre bliana déag, dháiríre.) Ós rud é nach bhfuil clann de mo chuid féin agam, chuir a ríomhphost cineál maoithneachais orm, agus d'fhreagair mé í. De réir a chéile, thosaigh muid ag scríobh litreacha chuig a chéile as Gaeilge, agus mise ag cabhrú léi feabhas a chur ar a cuid Gaeilge agus ag scéalaíocht faoi laethanta m'óige féin, nuair a bhí mé ar aon aois léi féin. Ábhar uafáis a bhí ina raibh le rá aici fá dtaobh de theagasc na Gaeilge ina scoil féin. I gcomparáid leis an gcineál scoil atá againn féin anseo, cibé locht atá uirthi, fíor-sheomra céasta a bhí ann, agus na múinteoirí ag crá na ndaltaí ar bhealach chomh díchéillí agus gur chuir sé sórt alltacht agus fiú fearg orm. Ní mór cás na múinteoirí a thuiscint freisin, agus níl mé féin chomh mór in aghaidh riailbhéas dian do na páistí is a shílfeá. Is é sin, nuair a bhí mé óg, ba mhinic a fuair mé greidimíní nó tarraingt na gruaige ó Dhaideó, ach má fuair, ní bhfuair mé riamh iad gan chúis cheart, agus an chuid ba mhó de na hócáidí, bhí a fhios agam go maith an fáth a bhfuair mé an pionós. In áit a bheith anuas ar na pionóis féin, b'fhearr do na hoideolaithe a áitiú ar na tuismitheoirí go gcaithfidh na pionóis a bheith ag teacht le chéile, agus rialacha soiléire a bheith ag dul leo - agus na daoine fásta ag cloí leis na rialacha céanna iad féin. Is é sin, mura bhfuil de chead ag an bpáiste mionna móra a labhairt os ard, ní mór do na tuismitheoirí smacht éigin a choinneáil ar a dteangacha féin, freisin. Is é an locht is mó a fhaighim ar iompar na múinteoirí i scoil mo charad óig ná nach bhfuil siad sásta urraim a thabhairt do rialacha na gnáthchúirtéise agus iad ag caidreamh leis na páistí. D'inis an cailín dom, lá, ná go raibh sí ina suí go múinte ag bord i leabharlann na scoile, gan chur isteach ar aon duine eile, agus i dtobainne, tháinig múinteoir agus sciob chuige earraí an pháiste lena gcur ar an tábla in aice leis, nó bhí deasc an chailín ag teastáil ó mo dhuine ar chúis éigin. Diabhal an drae focal ag teacht as béal an mhúinteora. Ar ndóigh, ós rud é gur páiste soscanraithe gan mórán féinmhuiníne atá i mo chara bhocht, chaith sí tamall fada ina dhiaidh sin faoi aiféaltas, gan tuiscint cheart cad é a bhí déanta as cosán aici. Anois, tá mé den bharúil go bhfuil i bhfad níos mó dochar don pháiste ina leithéid de ghothaí anuaibhreacha ná i bpionós corpartha, mura ngearrfar an pionós sin san éagóir. Teastaíonn cothrom na féinne ó na páistí, chomh maith le gach duine againn.

Nuair a tháinig an Nollaig, cheannaigh mé cupla leabhar maith Gaeilge don pháiste, go háirithe Brídín an Dilleachta. Agus is mór an t-ábhar áthais dom an taithneamh a bhain sí as an leabhar áirithe sin. Tá mé cinnte nach bhfuil leabhar mór J.J.Lee faoi stair na hÉireann léite ag an ngirseach, ach mura bhfuil féin, an freagra a chuir sí chugam agus an chéad radharc faighte aici ar Bhrídín, d'fhíoraigh sé go hálainn gach a raibh le rá ag Lee faoi thábhacht na Gaeilge.

Dháiríre, baineann sé scanradh asam an sórt teagaisc a bhíonn ar siúl acu sa teanga. Deir sí gurb é an t-aon rud atá idir lámhaibh acu ar scoil ná téacsaí fada a léamh agus a aistriú, agus sin a bhfuil ann: ní bhíonn siad ag cleachtadh na cainte, cosúil leis an dóigh a ndéanann siad leis an nGearmáinis agus leis an bhFraincis. Deir sí, fosta, go mbíonn an Ghearmáinis agus an Fhraincis níos líofa ag cuid mhaith de na cailíní ina scoil.

Abbas agus Sharon ag caint le chéile

Scéal thar a bheith iontach go bhfuil sé ag éiri le Mahmúd Abbas agus Ariel Sharon dul i gcomhchainteanna le chéile, ach ar ndóigh, níl ann ach tús. Mar sin féin, dealraíonn sé go raibh an oiread sin den cheart ag Sharon agus go bhfuair sé a mhian leis an bpolasaí a bhí aige gan bacadh le hArafat a thuilleadh: chuir sé abhaile ar na Palaistínigh go gcaithfidís cromadh ar an taidhleoireacht is ar an bpolaiteoireacht fá dheoidh, in áit na síor-threallchogaíochta.

Beidh sé suimiúil a fheiceáil cén chuma a thiocfaidh ar na cúrsaí anois. Go nuige seo, níl sé chomh héadóchasach is a mbeadh súil agat leis sa Tír Naofa. (Émil Habibi: - A Dhaid, cén fáth a dtugtar an Tír Naofa uirthi? - Toisc gur tír naofa gach tír a bhfuil fuil na bhfulangaithe neamhchiontacha ólta aici. Agus creid uaim, a mhic, beidh an tír s'againn á naomhadh ar an dóigh áirithe seo sa todhchaí freisin. - Anois, a Dhaid, a thuigim cén fáth a dtugtar an Tír Naofa uirthi. Go fírinneach, is beag tír ar dhroim an domhain is mó naofachta ná í!) Tá an bheirt fhear uasal sin ag drannadh aoibh gháire leis an gceamara, mar a shamhlófá lena leithéidí cibé scéal é, ach anois, caithfidh siad aghaidh a thabhairt ar an namhaid i measc a gcuid carad féin. Is cuid lárnach de dhiabhlaíocht na gcoimhlintí fadaraíonacha é go bhfuil sainleas an iomarca daoine dílsithe don chogaíocht, agus iad ag teacht i dtír uirthi. An fear óg nach bhfuil de cheird aige ach ceird an mheaisínghunnadóra, an bhfuil a dhath le buachan aige ar an tsíocháin? Is éadócha. Is é lár a leasa é, dar leis, ná an chogaíocht a choinneáil ar obair agus an cor a thabhairt in aghaidh an chaim go dtí go mbeidh an saol mór is a mháthair camtha agus athchamtha as aithne.

Duibheagáin na Spéire ar Dheasc an Ríomhaire

Ó tharla go raibh mé díreach ag obair ar Chiclipéid na hOllchruinne, cheannaigh mé beagnach de thaisme an CD-ROM réalteolaíochta úd Redshift Five, nó Deargaistriú a Cúig. (Mura bhfuil a fhios agat: is é is deargaistriú ann ná an dóigh a mbíonn línte Fraunhofer, nó na sainlínte speictreacha is dual do gach dúil cheimiciúil, ag dul i dtreo na deirge, is é sin, an tonnfhad ag dul chun méadaíochta agus an mhinicíocht ag dul i laghad, má tá an solas ag teacht ó rinn neimhe atá ag druidim ar shiúl uainn. Is é an solas dearg an cineál solais infheicthe is mó tonnfhad, sin é an tuige go dtugtar DEARGaistriú air. Toradh is ea é an deargaistriú d'iarmhairt Doppler. Is féidir dearcadh ar an solas mar bhíoganna, agus más ag druidim amach uainn atá foinse an tsolais, tá na bíoganna ag teacht níos tanaíocha sna sálaí ag a chéile, rud a bhaineann den mhinicíocht agus a chuireann leis an tonnfhad.) Dháiríre, is mór an gheit a bhain sé asam nuair a chonaic mé an bréagán seo ag obair an chéad uair! Tá sé i bhfad níos fearr ná aon ríomhchluiche! Ar ndóigh, thuairteáil sé cupla uair cheana féin, agus b'éigean dom é a athshuiteáil ar an diosca crua. Is dócha go bhfuil sé ag cur acmhainní an ríomhaire in aice a ndeiridh, ach is dócha freisin nach bhfuil mé féin, go simplí, eolach ar bhealaí an ghléis.

Doimhneacht na Spéire

Cupla seachtain ó shin, bhronn mé orm féin dhá leabhar ficsin eolaíochta, A Deepness in the Sky agus A Fire Upon the Deep, le scríbhneoir a chuala mé á mholadh go hard na spéire (sic) ag uasal is ag íseal, mar atá, Vernor Vinge. Má bhain mé an chiall cheart as na léirmheasanna, scríbhneoir "ceoldrámaíochta spáis" atá i mo dhuine, is é sin, scríbhneoir ficseaneolaíochtúil den chineál a thugann grá a chroí don chanbhás leathan - chomh leathan le Bealach na Bó Finne agus chomh fada le leathlámh an réaltra - agus do na holleachtraí a shroicheann ón áit seo go críocha na héigríche. Ós rud é gurb é an t-ainm atá ag na réalteolaithe ar na réaltraí is faide amuigh agus ar na grúpaí de réaltraí ná réadanna na spéire doimhne, tugann an teideal sin Doimhneacht sa Spéir le fios go mbeidh teorainneacha Chlaí Mór na Réaltaí féin sáraithe an turas seo. Feicfidh muid. Ní raibh d'uain agam go fóill radharc ceart a fháil ar an dá úrscéal sin.

Dealraíonn sé, áfach, agus mé i ndiaidh cupla leathanach a léamh anseo agus ansiúd, gur ceann de na ceoldrámaí spáis é seo atá doirte don trasdaonnachas, mar a thugtar ar an teicnireiligiún is úire amuigh ar na saolta seo. Is é is brí leis an trasdaonnachas ná sórt gluaiseacht idéalach, ach is é an t-idéal atá acu ná coinníollacha na colainne daonna a tharchéimniú agus d'intinn a "uaslódáil" ar chruadhiosca. Mar sin, is é an aisling atá acu ná saol iarbháis mar fhéidearthacht de chuid na teicneolaíochta, seachas mar gheallúint de chuid an reiligiúin. Níl siad féin admhálach gur reiligiún atá i gceist leis an trasdaonnachas, ach is ar éigean is féidir a mhalairt céille a bhaint as an seó bóthair atá siad a dhéanamh de, dháiríre. Nó tá siad an-chosúil le Finnéithe Iehóva ina síordhíograiseoireacht, agus cuma cé acu a thaithníonn aisling na beatha síoraí ar an gcruadhiosca liom nó nach dtaithníonn, ní hiad lucht leanúna an trasdaonnachais an dream is mó a shantóinn mar chuideachta san áit, cibé áit, a gcaithfinn mo shíoraíocht féin. Nó cosúil le go leor biogóidí creidimh eile, tá siad imithe chomh bán faoin saol eile sin agus gur cuma leo faoin saol seo - agus, mar a dúirt Pertti Hemánus, an té a dhéanann a bheag d'éagóir an tsaoil seo, tá dímheas aige ar an duine daonna féin. Thar aon rud eile, is cuma leo faoin gcultúr - faoi rudaí cosúil leis an nGaeilge féin, abair - nó is é a ngéarbharúil ná gur sórt mímhorálta an mhaise duit do chuid ama a chaitheamh i mbun mireoige atá chomh suarach sin i gcomparáid lena n-aisling uasal oirirc uile-athraitheach féin. Ní thuigeann siad, má bhaineann siad amach beatha shíoraí ar an gcruadhiosca d'intinn an duine, go mbeidh atuirse, dúlagar intinne agus leadrán gan a mhacasamhail féin ag bagairt ar an intinn bhuanaithe sin, ach an chuid eile againn a bheith ag táirgiú cultúr, scéalaíocht agus saoltaithí fíorúil dó.

An Nollaig sna Fonsaí Tógála

Chuaigh mé thart leis an chéad laindéar sneachta sa gheimhreadh seo. Níl a fhios agam an mbíonn a ndóthain sneachta ag na páistí Éireannacha le laindéir shneachta a thógáil, ach is é an cineál rud atá i laindéar sneachta ná cineál pirimide atá curtha i dtoll le chéile as liathróidí sneachta. Is é an sórt liathróid shneachta atá i gceist ná an cineál a úsáidtear mar urchar i gcogadh sneachta na bpáistí: liathróid atá ar aon mhéid leis an dorn, agus í casta le chéile as sneachta. Anois, in áit na liathróidí seo a chaitheamh leis an chéad smuilcín eile dá gcastar ort, is féidir pirimid bheag a thógáil astu thart ar choinneal lasta.

Arafat

I dtús báire, ní mór dom a rá nach bhfuil mé in ann mórán comhionannú a dhéanamh leis na mothúcháin mhóra a spreagann pearsa Arafat anseo agus ansiúd. Sceimhlitheoir ab ea é, ceart go leor, ach ón taobh eile de, bhí cuid nach beag den cheart aige nuair a phointeáil sé amach in agallamh éigin na blianta fada ó sin gur iar-sceimhlitheoirí a bhí i roinnt mhaith de na polaiteoirí Iosraelacha freisin. Nó is fíor é gur chaith cuid mhór de sheanghlúin na bpolaiteoirí Iosraelacha a seal i ndreamanna sceimhlitheoireachta, cosúil le Irgun Tz'vai Le'umi nó Lohamei Herut Israel ("drong Stern", mar a bhaist na Sasanaigh ar an ngrúpa sin, ós rud é gur fear darbh ainm Abraham Stern a bhí i gceannas air). Arm polaitiúil is ea í an sceimhlitheoireacht agus torthaí inbhainte amach léi; scéal eile ar fad, áfach, go raibh cuspóir ceart soiléir sainithe ag lucht an tSiónachais, i gcruth is go raibh siad ábalta éirí as obair an sceimhlitheora nuair a bhí an cuspóir sin sroichthe acu. Thar aon rud eile, bhí fios a gcuspóra acu agus iad in ann cloí leis an gcuspóir sin go daingean, rud nach bhféadfá a rá i dtaobh Arafat: chuirfeadh sé gothaí an tsíochánachais air féin inniu, ach amárach, d'fhéadfadh sé a fhógairt go raibh sé le teacht go hIarúsailéim ar muin chapaill in éineacht leis an mbráthair Saddam.

Ós rud é gur fhás mé aníos i mblianta na gluaiseachta síochána i dtús na n-ochtóidí, ní féidir liom a thuiscint an dóigh a mbíonn cuid mhór d'aos óg an lae inniu ag adhradh Arafat mar a bheadh laoch mór ann agus anam glan neamhchiontach macánta aige. (Iad siúd a deir gur fear lách deas a bhí ann, creidim an méid sin uathu go réidh, ach mar a dúirt Isaac Asimov: gentlemen fight wars, too, bíonn na fir uaisle féin ag fearadh cogaí ó am go ham, agus lena chuid cogaí a chur, caithfidh an fear uasal féin dul i dtuilleamaí bithiúnaigh chranraithe mar lucht cuidithe.) Nuair a bhí mé féin i mo bhrín óg idéalach, chuaigh sé rite liom mórán céille a bhaint as an Meán-Iarthar nó mórán bá, luiteamais nó dáimhe a ghlacadh le ceachtar den dá thaobh. Ón taobh eile de, siúd is go raibh an domhan mór agus a mháthair scanraithe amach roimh an tríú cogadh domhanda san am sin, níor chreid mé go mbeadh na cumhachtaí móra ró-araiciseach le cogadh a chur faoin gcearn áirithe sin den domhan nach raibh ann go bunúsach ach ábhar trioblóidí. Nuair a chuaigh na Stáit Aontaithe ag déanamh taidhleoireacht na ngunnaí móra sa Liobáin - is é sin, chuir siad long chogaidh dá gcuid ag cóstóireacht in aice le Beirut, ag scaoileadh gunnaí san aer agus ag cur in iúl do mhuintir na háite ar gach aon dóigh go raibh na Meiriceánaigh i láthair agus iad gléasta armáilte dainséarach - b'é an chiall ba túisce a bhainfeá as an scéal ná go raibh siad chomh trí chéile liom féin ag iarraidh praiseach an Mheán-Oirthir a thuiscint, ach, mar sin féin, gur mhothaigh lucht a rialtais go raibh sé de dhualgas orthu cibé rud a dhéanamh, le súil is go mbeadh rud fónta ann i ndeireadh na dála. Tá mé, fiú, den bharúil nach impiriúlachas toilghnústa atá i gceist leis an tacaíocht atá Iosrael a fháil ó na Stáit, ach iarracht eile, más ciotach féin í, freagracht éigin a ghlacadh, agus ós rud é go bhfuil inneall agus eagar níos fearr ar lucht tacaíochta Iosraeil sna Stáit ná ar chairde na nArabach, agus dintiúirí daonlathacha acu nach bhfuil ag na hArabaigh, is beag is ábhar iontais é go gcloistear a nguth níos airde i gcúirt na cumhachta.

Is cuimhin liom an uair thiar sna hochtóidí a tháinig Arafat chun na Fionlainne, i ndiaidh dó cuireadh a fháil ó Johannes Virolainen, an seanpholaiteoir de chuid pháirtí na bhfeirmeoirí, atá ag iompar na bhfód é féin le cupla bliain anuas. Is iomaí duine a ghlac fearg le Virolainen ansin, agus iad ag rá gur "mór an smál ar do chlú bithiúnach na cídeoige móire a iarraidh isteach chugainn", ach maidir liom féin, bhí dearcadh praiticiúil pragmatúil agam mar a shamhlófá le Fionlannach. Is é an rud a deireadh an sean-Uachtarán Kekkonen lena lá, ná, nach í páirt an bhreithimh ach páirt an dochtúra ba chóir don Fhionlainn a dhéanamh i bpolaitíocht an domhain, agus má bhí leigheas le teacht ar ghalar an Mheán-Oirthir choíche, b'é an rud ba chiallmhaire a cheapadh ná go gcaithfí a bheith ag comhoibriú le hArafat chomh maith leis na cinnirí eile. Tá mé i gcónaí den bharúil nach drochréasúnaíocht a bhí anseo ar aon nós nó slí. B'é oighear an scéil é, áfach, nach raibh sé de ghustal in Arafat a chuid féin den obair a dhéanamh.


Ar ndóigh, bhí an Eoraip go mór mór ar strae agus an dóchas a bhí ag na daoine ansin as Arafat i gcúrsaí na síochánaíochta. Ar bhealach, níl sé éagsúil leis an mbotún ba ghnách do na Meiriceánaigh a dhéanamh i Meiriceá Theas - is é sin, dul i gcomhghuaillíocht le deachtóirí is le drongcheannasaithe ("godfathers"). Drongcheannasaí a bhí in Arafat, ar bhealach, nó taoiseach patrarcach agus é go mór mór i dtuilleamaí na cumhachta a bhí dlite dó mar dhuine den tsean-uasaicme fheodach, maille leis an údarás a bhí ag dul lena ghaisce mar threallchogaí, ar ndóigh. Cibé scéal é, ní raibh sé ag iarraidh réabhlóid a chur suas taobh istigh de struchtúir shochúla na bPalaistíneach féin ná an tsochaí sin a chur ar bhealach na nua-aimsearthachta. Oifigeach uasalaicme nó taoiseach clainne a bhí ann, seachas oifigeach de phór na scológ a rinne a bhealach suas as measc na ngnáthshaighdiúirí. Agus é ag stiúradh is ag rialú na bPalaistíneach mar is dual don taoiseach clainne, fosta. Nó is díol suntais é nach bhfuair muidne aithne cheart ar na cinnirí tábhachtacha Palaistíneacha eile ach le déanaí - go nuige seo, b'fhearr le hArafat ionadaíocht aonair a dhéanamh thar cionn a mhuintire, agus b'é sin a chaill é sa deireadh thiar thall, is dócha. Ón taobh eile de, b'é a chabhóg é i ndiaidh an iomláin gur taoiseach treibhe a bhí ann: mar thaoiseach treibhe, chaithfeadh sé dílseacht a thabhairt do gach aon fhaicsean Phalaistíneach san am chéanna, iad siúd san áireamh nach raibh socrú na síochána iontu.

Ní raibh Arafat ábalta brathladh a chur ar na "frontaí pobail Iúidéacha" éagsúla (más ceadmhach dom tagairt a dhéanamh do "Bheatha Bhriain" as ceárta Monty Python), Hamas, an Sítheád agus Briogáide Mhairtírigh al-Aqsa, ós rud é nach raibh sé sásta an lansóireacht riachtanach pholaitiúil a dhéanamh. Chaithfeadh sé cuid dá mhuintir a ghearradh amach agus troid a chur orthu le lámh láidir, mar a rinne Mícheál Ó Coileáin, lena lá. Dá mbeadh cinnire meáite polaitiúil ann, a bhfuil aisling a chuspóra agus fios a ghnó aige, d'fhéadfadh sé an lansóireacht a dhéanamh dá phianmhaire í. Ach ní raibh comhábhair Mhíchíl Uí Choileáin i mo dhuine. Ní raibh sé ábalta aon chomhghéilleadh síochána a reic lena mhuintir, ná aon chogadh cathartha a chur ar na fórsaí róradacacha leis an gcomhghéilleadh sin a thabhairt i gcrann - ná dul sa seans go maródh a chuid iar-chomrádaithe é féin i bpáirc áir an chogaidh chathartha.

Tá mé fiú sásta a chreidiúint go raibh fonn ionraic ar Arafat deireadh a chur leis na hionsaithe sceimhlitheoireachta ar Iosrael, ach ní raibh údarás a stoptha aige. Ní fhéadfadh sé a bheith dóchasach as na póilíní Palaistíneacha na ciontóirí a ghabháil, ná as na cúirteanna Palaistíneacha pionóis a ghearradh dóibh, ná as na príosúin Phalaistíneacha iad a choinneáil istigh. An cineál údaráis a bhí ag Arafat, cheadaigh sé dó an troid a choinneáil ag imeacht, ach ní raibh Arafat i dteideal deireadh a chur leis an gcogadh - ní raibh an t-údarás eile sin aige. Le sin a dhéanamh, bheadh comhrialtas na bhfaicsean Palaistíneach go léir de dhíobháil - an cineál comhrialtais nár lig Arafat dó teacht ar an bhfód riamh.

Thagair Declan Kiberd ina leabhar Inventing Ireland do Franz Fanon nó do smaointeoir iarchoilíneach eile agus é ag rá gur dual do chinnire an stáit iarchoilínigh an t-am ar fad a chaitheamh ag ceiliúradh imeachtaí chogadh na saoirse in éadan na cumhachta coilíní, ós rud é nach bhfuil sé in inmhe an todhchaí a oscailt don tír. Sin í an duáilce is dual do chinnirí treallchogaíochta ar nós Arafat nó Fidel Castro: ní féidir leo éirí as an treallchogaíocht in am le modhanna eile polaiteoireachta a tharraingt orthu. Bhí an priacal ann go rachadh Iosrael féin an bealach céanna, nó tar éis an tsaoil bhain Iosrael féin amach a neamhspleáchas ón mBreatain Mhór le lámh láidir an treallchogaí, agus ní raibh aon chinnteacht ann, i dtús báire, go n-iompódh Iosrael amach ina stát nua-aimseartha forbartha.

Sa radharc is dúisithí den mhórscannán úd Exodus, claochlaíonn Paul Newman ó oifigeach Sasanach go sábra Siónach, de réir mar a dhruideann an long isteach leis an gcuan - is é an t-imprisiún a fhágann an radharc ort ná go raibh an sábra riamh ann faoi chlúdach bréige an oifigigh Shasanaigh, agus, leis an imprisiún a fhairsingiú ar an tsochaí iomlán: go raibh "Iosrael an chroí istigh" riamh ag fanacht le lá a bhreithe faoi chlúdach bréige Shainordú Briotanach na Palaistíne. Is é an míniú is réidhe a ritheann liom ar an mbláth a tháinig ar Iosrael (amach ón tacaíocht a fhaigheann siad ó na Stáit Aontaithe - ach is cuid den bhláth é chomh maith is a d'éirigh leis na hIosraelaigh teacht ar chomhghuaillí chomh láidir sin nach dteipeann orthu) go raibh cultúr agus struchtúr sóisialta an stáit nua ann cheana féin, i bhfoirm éigin, sa Sainordú i bhfad sular tháinig stát Iosraeil féin chun saoil. Botún mór de chuid Arafat ab ea é nár lig sé riamh do na Palaistínigh córas ceart daonlathach iolraíoch, le páirtithe éagsúla polaitíochta, a thógáil, i gcruth is go mbeadh "Palaistín an chroí istigh" ann i bhfad roimh chruthú an stáit neamhspleáigh do na Palaistínigh. D'éileodh a leithéid go mbeadh toghcháin shaora ann - rud atá deacair a chur i gcrích, a fhad is a fhanann an chuid is mó de na Palaistínigh scaipthe ar fud leath an domhain, ach níl sé dodhéanta, go háirithe i bhfianaise na forbartha teicneolaíochta agus an Idirlín - ach, thar aon rud eile, d'éileodh sé go mbeifí admhálach go bhfuil coimhlintí móra idir na faicsin éagsúla Phalaistíneacha, agus nach mbeidh teacht aniar ar bith sa stát nua ach na coimhlintí seo a réiteach ar bhealach éigin, agus na grúpaí éagsúla á dtabhairt in araicis a chéile - nó, fiú, bata is bóthar a thabhairt do na dreamanna nach bhfuil sásta le haon chineál comhghéilliúlacht.

I ndiaidh bhás Arafat, tá an chuma ag teacht ar an scéal go bhfuil sé níos indéanta anois comhrialtas comhghéilliúil a chur ar bun do na Palaistínigh go léir. Níl mé chomh héadóchasach is go sílfinn go bhfuil lucht na bhféasóg mór ag dul ag marú a chéile anois le fáil amach cé acu acu a rachaidh i mbun na gcúrsaí i ndiaidh Arafat, agus fonn ar gach aon Iznogoud acu an chailifeacht a shealbhú. Sílim go bhfuil an crothán sin céille ag lucht na gcídeog féin is go dtuigfidh siad chomh tábhachtach is atá sé daonlathas de shórt éigin a chur ar bun, anois, agus deis a dhéanta acu. Scéal eile, áfach, an bhfuil Mícheál Ó Coileáin dá gcuid féin acu - an fear a mbeadh de mhisneach ann comhréiteach a lorg ó Iosrael beag beann ar an gcuid is radacaí de na Palaistínigh agus an comhréiteach a thabhairt i gcrann i ndiúnas ar na radacaigh sin dá bhagraí iad.

Datum: Wed, 30 Jun 2004 20:08:25 +0300

Från: Panu Petteri Höglund

Till: taoiseach@taoiseach.gov.ie, eu@taoiseach.gov.ie, eolas@pobail.ie

Cc: aoife@cnag.ie, info@fiannafail.ie, fgmedia@indigo.ie, press@labour.ie, soshea@oireachtas.ie, srawson@oireachtas.ie, sinnfeinpress@oireachtas.ie

Ärende: Stadas na Gaeilge san Aontas Eorpach (Litir Oscailte chuig an Taoiseach)

A Thaoisigh, a chara,

Go nuige seo, bhí mise, chomh maith leis an gcuid eile de lucht éilithe
an Stádais, sásta leis an míniúchán a fuair muid uait, mar atá, nach den
ghnáthchuibheas ná den ghnáthbhéasaíocht é ceist na Gaeilge oifigiúla a
ardú leis na tíortha Eorpacha eile, fad is a fhanfaidh Éire i mbun na
hUachtaránachta. Anois, áfach, tá lá na cinniúna ar tí gealadh, agus
bíodh a fhios agat nach ndeachaigh muidne ón stáitse ar aon nós. Ní
bheidh tú in ann an cur ó dhoras sin a thairiscint dúinn a thuilleadh.

Is é an toradh a léigh muid ar phobalbhreith i ndiaidh a chéile, ná, go
bhfuil an Ghaeilge ag teastáil ó fhormhór mór mhuintir na hÉireann. Ní
bheadh an Stát féin ann, ach go bé gur chuir Conradh na Gaeilge bun
leis, breis is céad bliain ó sin. Forbairt a bhí ann nach bhfaighfeadh
muintir na mballstát nua in Oirthear na hEorpa dothuigthe ar aon nós.
B'iomaí tír acu ina raibh an tseanteanga faoi chois, cosúil leis an
dóigh a raibh an Ghaeilge féin, thiar san naoú haois déag. Ní raibh
teanga mo dhúchais féin go rómhaith as. Mar sin féin, le cúnamh Dé,
d'éirigh le muintir na Seice is le muintir na Slovaice, le muintir na
Fionlainne is le muintir na Slóivéine, ár gcuid teangacha a ardú ar aon
leibhéal leis na teangacha cultúrtha eile.

Sa naoú haois déag, ní raibh fágtha den tSeicis féin ach dornán canúintí
scoite scartha ar fud na gceantar tuaithe, agus an teanga i bhfad tar
éis bháis i gcathracha na Bóihéime is na Moraive féin. Ós rud é go
bhfuil staidéar déanta agam féin ar stair na dtíortha Gearmáinise, tá a
fhios agam go raibh níos mó Seicise á labhairt i Vín ná i bPrág, nuair a
chrom Bozena Nemcová, an clasaiceach Seiceach, ar "Pheig" na Seiceach -
an t-úrscéal úd "Babicka" ("Mamó") - a scríobh. Inniu, áirítear an
tSeicis ar ceann de na teangacha is tábhachtaí ó thaobh an chultúir de
sa saol Slavach - rud atá cruthaithe ag scríbhneoirí móra ó Kharel Capek
go Jaroslav Seifert, ó Jaroslav Hasek go Bohumil Hrabal. Agus tá an
tSeicis á saothrú ina lán ollscoileanna ar fud na hEorpa agus an
domhain, ós í an litríocht mhaith buanú na teanga.

Anois, agus na ballstáit nua istigh, beidh tóir buile againn, ag na
"sean-Eorpaigh", ar a gcuid teangacha. Leis na blianta beaga anuas,
feicim féin na mic léinn Eorpacha ag tonnadh isteach san Fhionlainn le
mo theanga dhúchais féin a fhoghlaim. Ó chuaigh muid isteach san Aontas,
fuair ár dteanga féin stádas agus dínit nua ar an gcoigríoch. Tá an
t-ardú stádais céanna ag dul don tSeicis is don Pholainnis, don
Eastóinis agus don Liotuáinis, don Mháltais agus don tSlóivéinis. Cad
chuige a ndiúltófaí an Ghaeilge faoi?

Ón taobh eile de, tá daoine sna ballstáit nua - na mílte acu - a bhfuil
an Ghaeilge ag teastáil uathu. An fear ríomhchothbhála atá ag coinneáil
suíomh na hirise gréasáin úd "BEO" ag imeacht, is Seiceach é, agus níl
caill ar bith ar a chuid Gaeilge. Níl ann féin ach sampla amháin. Nuair
a d'fhéach mise le cúrsa Gaeilge do chainteoirí na Fionlainnise a chur
ar fáil ar an Idirlíon, ba mhór an t-ábhar iontais dom féin an oiread de
mo chomhthírigh a bhfuil an teanga de dhíth orthu. B'fhéidir, áfach, nár
chóir dom an oiread sin iontais a dhéanamh de. Nó is amhlaidh gur léigh
muid ar fad ar ár gcuid téacsleabhar scoile sa Gheograife gurb iad "iiri
ja englanti", an Ghaeilge agus an Béarla, an dá theanga oifigiúil in
Éirinn. Ós dual don duine bheith fiosrach, chuir daoine óga eile seachas
mé féin sonrú san ainm aisteach sin "iiri", agus iad ag éileamh
tuilleadh eolais i dtaobh a leithéid de theanga anois. Cé a chuirfidh an
t-eolas sin ina n-aice? Nach é dualgas náisiúnta na hÉireann é, ós rud é
gurb í Poblacht na hÉireann tír dhúchais na Gaeilge, an teanga a chur in
aice láimhe dóibh siúd sna tíortha Eorpacha a bhfuil suim acu inti, agus
- thairis sin - eolas ina taobh a scaipeadh ar fud na hEorpa lena
chinntiú go bhfuil a fhios ag gach aon duine an Ghaeilge a bheith ann
mar theanga, le go bhféadfaidís í a fhoghlaim, más rogha leo é?

An síleann tú, dáiríre, nach cuid de chúraimí Stát na hÉireann a
leithéid d'obair? Is cuid lárnach de chultúr gach ballstát teanga na
tíre - ní eisceacht í Éire. Is cuid de bhunobair an Aontais na tíortha a
thabhairt in araicis a chéile agus na teangacha a chur ar fáil do
shaoránaigh na dtíortha eile, le go bhféadfaimis dul i dteagmháil le
chéile ar bhonn cothrom agus le go mbeadh a chead ag gach saoránach sult
a bhaint as cultúr na mballstát eile. Is é an dóigh is fusa leis an
gcuspóir seo a chur i gcrích don Ghaeilge ná teanga oifigiúil de chuid
an Aontais a ghairm di, ar bhonn cothrom leis an bhFionlainnis, leis an
tSualainnis, leis an bPolainnis agus leis an nGearmáinis, le cupla
sampla a thógáil.

An síleann tú gur airgead amú is obair in aisce atá ann? Sin é an rud a
shíl go leor Fionlannaigh féin, nuair a chuala siad go raibh stádas
oifigiúil dlite dár dteanga-ne san Aontas. Dúirt siad nach mbeadh ann
ach cur i gcéill, nach mbacfadh aon duine san Eoraip le teanga chomh
beag, chomh suarach leis an gceann seo againn a fhoghlaim. Inniu, áfach,
tá a mhalairt de phort á sheinm. Inniu, cloisim scoth na Fionlainnise i
mo chathair dhúchais féin ag mic léinn ón nGearmáin ís ón Iodáil, ón
bhFrainc is ón Spáinn, agus, ar ndóigh, ó oileán iathghlas na naomh is
na n-ollamh féin.

Sin é an cineál todhchaí atá dlite don Ghaeilge féin, ach tusa do lámh
uilechumhachtach a ardú agus an Stádas a iarraidh don Ghaeilge ar an
Aontas. Sin é toil an phobail, sin é toil an tSeanaid agus sin é toil na
Dála. Agus, fosta, tá sé d'éadan agam a rá gurb é sin toil agus leas na
hEorpa, i ndiaidh an iomláin.

Ar Lá Mór an Stádais, agus Mí Aibreáin ag druidim chun deireanais, thug
mé óráid bheag uaim os comhair Theach Laighean, le dlúthpháirtíocht na
hEorpa le lucht Stádais a chur in iúl. Níl mé cinnte, ar chuala tú mé an
uair sin. Mar sin, is maith liom deireadh na hóráide sin a tharraingt
orm arís:

Deirtear gur le muintir na huile Éireann an Ghaeilge. Ach dáiríre, níl
ann ach cuid den fhírinne. Is le muintir na huile Eorpa í len í a
fhoghlaim agus le staidéar a dhéanamh uirthu, ar an gceol Gaelach agus
ar litríocht na Gaeilge ó Raiftearaí go Seosamh Mac Grianna Teastaíonn ó
mhuintir na hEorpa áiseanna foghlama na teanga a bheith acu. Tabhair
dúinn iad, a Thaoisigh. Tabhair an tseanteanga Eorpach seo ar ais dúinn.
Cá bhfuil an Ghaeilge agat, a Thaoisigh? Tabhair ar ais do mhuintir na
hEorpa í.

Meiriceá

Tá Roibeard Kuttner ag scríobh ar an bProspect faoi pholasaí eachtrach na bPoblachtánach. Tá sé den tuairim nach bhfuil a leithéid ann ar aon nós, nó ar a laghad, gurb iad na Poblachtánaigh an dream is saontaí i gcúrsaí an pholasaí eachtraigh. Deir sé go bhfuil an cogadh san Iaráic ag iompú amach ina mórthubaiste a fhad is atáthar ag plé an chatha in éadan na sceimhlitheoireachta, ós rud é go bhfuil sé ag éileamh acmhainní, cosúil le hAraibiseoirí de chuid na seirbhísí rúnda, a bheadh ag teastáil ní ba ghéire ó lucht na frithsceimhlitheoireachta. Níor chabhraigh cogadh na hIaráice, mar sin, leis an sceimhlitheoireacht a chur faoi chois, ach a ghlanmhalairt: ní hamháin gur thug sé tuilleadh ábhar bolscaireachta d'fhruilitheoirí Al-Qa'ida, rinne sé dochar do ghnáthobair na frithsceimhlitheoireachta freisin.

Tá stáisiún nua raidió sna fonsaí tógála i Meiriceá fosta, ar a dtugtar Air America. Tá sé de chuspóir ag an stáisiún seo a gcuid cleasanna féin a imirt ar leithéidí Rush Limbaugh, an rud céanna atá idir lámhaibh ag Michael Moore chomh maith, is dóigh liom. Thar aon rud eile, tá an raidió nua seo dírithe ar éirí as gnáthleithscéalaíocht na "Liobrálach" i Meiriceá, rud atá go mór de dhíth. Is é an gnáthscéal i saol poiblí na Stát, dar liom, go mbíonn na coimeádaigh ag déanamh a ngearáin leis an "leatrom Liobrálach" a bhaineann leis na meáin chumarsáide, agus ós rud é go mbíonn na Liobrálaigh chomh croíloiscthe is a bhíonn, is dual dóibh creidiúint a thabhairt don bhéal bhocht seo agus cead cainte a fhágáil ag tráchtairí Coimeádacha ina gcuid cláracha féin. San am céanna, bíonn óráidíocht raidió na gCoimeádach chomh leatrom agus is féidir, agus ní rithfeadh le duine ná deoraí cothromacan den chineál chéanna a éileamh orthu siúd. Anois, dealraíonn sé go bhfuil an pointe sroichte faoi dheireadh gur thuig na liobrálaigh cén cogadh atá á fhearadh ina n-éadan, agus cé chomh crua cranraithe a chaithfidh siad a bheith le coinscleo na bréige a stopadh. Thaispeáin Michael Moore nach miste don eite chlé féin dul i dtuilleamaí na tuathghríosadóireachta más é sin an stíl atá ag an namhaid.

Al Franken, an fear atá le dul i gceannas ar an raidió nua mar phríomhláithreoir, is scríbhneoir agus óráidí é féin a cuireadh i gcomparáid le hAnn Coulter is le Rush Limbaugh é féin - cad é mar a thaithníonn an chomparáid seo leis féin, a d'fhiafraigh agallóir an Phrospect. De réir chosúlachta, ní thaithníonn: Is dóigh liom nach bhfuil comparáid ar bith ann [...]. Ní shílim gur scáilí scátháin dá chéile sinn ar aon nós. A ghlanmhalairt is dóigh liom. Cuirim féin béim ar a bhfuil le rá ag na daoine eile seo, agus mé á shoiléiriú chomh mí-ionraic agus atá sé, leis an dímheas a tharraingt orthu atá tuillte tabhaithe acu go hiomlán. Iad féin, níl siad ach ag caitheamh eascainí agus maslaí uathu nach bhfuil ciall ná réasún leo.

Conchúr Crús Ó Briain agus na hIar-Stailínigh san Fhionlainn

Bhí mé riamh den bharúil go bhfuil Conchúr Crús Ó Briain iontach cosúil - coltach cosúil, mar a deirtear i nGaeilge Oirthear Uladh - leis na sean-Stailínigh san Fhionlainn ar thug droim láimhe lena gcuid seanidéal. Ar ndóigh, ní iar-Stailíneach é an Crúiseoir, ach iar-náisiúntóir Éireannach agus col is snomh is fuath na ndaol glactha aige anois lena sheanchreideamh féin, ach tá na meicníochtaí intinne (más ann dá leithéid d'fhocal - b'fhéidir gurbh fhearr "inneall na hintinne" a rá!) ag oibriú ar an mbealach céanna. Is é sin, agus é i ndiaidh droim láimhe a thabhairt le hidéil a óige, síleann sé gur chóir don uile dhomhan na hidéil sin a thréigean ina dhiaidh, agus aon duine a chloíonn leis na hidéil sin i gcónaí, is fágálaí é.

Imeacht Phekka Siitoin

Ós rud é nach bhfuil mórán le rá agam thar a bhfuil ráite thíos [is é sin, ar "Plöki", áit ar chéadfhoilsigh mé an ghiobóg seo] agam i mo theanga dhúchais, sílim nach miste dom achoimre éigin a thabhairt air sin i dteanga bhinn na nGael anois. Thar aon rud eile, tá nuacht agam: fuair Ceannasaí uile-Fhionlannach na nua-Naitsithe - na Sóisialaithe Náisiúnta, más fearr leat an leagan áirithe sin - Pekka Siitoin bás i dtús na seachtaine. Is dócha gur taom croí ba thrúig bháis don fhear bhocht, nó go bhfios dom ní dhiúltaíodh sé riamh don bhraon bhorb, a fhad is a mhair sé. Ní chreidim go ndeachaigh an t-ólachán chun leasa dá shláinte, ar aon nós.

Bhí Siitoin ag cur faoi i Naantali, áit nach bhfuil suite i bhfad ar shiúl ó Turku féin. Cathair bheag bhídeach in aice na mara atá ann, áit thar a bheith álainn, agus gnaoi na dturasóirí uirthi. Ní shamhlófá le lucht na gcloigne feannta í ar aon nós ná slí, ach mar sin féin, sin é an saghas áit a raibh Siitoin ina chónaí.

Bhain Siitoin amach an chéad chlú, más féidir clú a thabhairt air, thiar sna seachtóidí, nuair a chuir seisean agus cupla fear de lucht a leanúna an chlólann úd Kursiivi le thine - clólann a bhí ann a phriontáladh Tiedonantaja, preasorgán na gCumannaithe Stailíneacha, agus mar sin, bhí go leor daoine liobrálacha féin sách tuisceanach i leith na gciontóirí. Ó tharla, áfach, gur tharraing an dóiteán dainséar éigin don tsaol mhór, bhí an breitheamh réasúnta dian ag daoradh an "cheannasaí" chun príosúnachta. Sìlim go bhfuair sé téarma cupla bliain, agus gur coinníodh istigh é go deireadh an téarma. Ar ndóigh, fear mór drámatúlachta a bhí ann a bhain deireadh suilt agus subhachais as an am a chaith sé ina chime, agus é go dána á chur féin i láthair an tsaoil mar "chime polaitiúil". Bhí blaisín beag den fhírinne ag roinnt leis an ráiteas seo, nó ghlac lucht an Rialtais an scéal i bhfad ní ba dáiríre ná mar ab fhiú, i ndiaidh an iomláin, agus an histéire a bhí orthu roimh aon rud a d'fhéadfadh súil na Sóivéidí a tharraingt orainn. Bhí na cumannaithe Stailíneacha ag rith damhsa ar fud na tíre, leithéidí Siitoin á spreagadh chun troda ina n-aghaidh, agus an rialtas bocht ag iarraidh an dá dhream a anacal is a theasargan ar a chéile agus a chinntiú nach mbeadh cúis ar bith ag na Stailínithe dul ag éileamh ar a gcuid cairde i Moscó, nó i Sráid na Monarchan, Uimhir a hAon (seoladh na hambasáide Sóivéidí i Heilsincí) a ladar féin a chur isteach i gcúrsaí inmheánacha na Fionlainne le fórsaí an "fhoráis" a chosaint ar ionradh na "bhfrithghníomhach".

Is dealraitheach nach ndearna sé aon mhórchoir eile i ndiaidh an choirloiscthe sin ar an gclólann. Is dócha go gcaitheadh sé a chuid ama, ó sin i leith, ag cóiriú mórshiúlta dá lucht leanúna, ag ól biotáille lena chuid cairde agus ag bualadh craicinn - teist ar mhná na Fionlainne is ea é nach raibh easpa ban riamh ag luí ar an bhfear seo, ach staonaim óna rá cén cineál teist. Mar sin, maireann a shliocht beo i gcónaí ar fud na háite, géaga glandaite mar a déarfadh an file.

David Trimble agus Gaeilge Chúige Uladh

Tharla nach bhfuil ionam ach falsóir gan mhaith ar na saoltaibh seo nach mbacann le haon rud fónta a dhéanamh ar mhaithe leis an Ghaeilge, cha dtáinig mé ach inniu ar an qhuiz atá mo sheanchara Ciarán Ó Duibhin ag cur ar fáil do lucht na Gaeilge le fáil amach cá mhéad acu a chleachtanns Gaeilge Chúige Uladh dáiríribh. Is é an spreagadh a chuir i gceann na hoibre seo é ná an ráiteas a tháinig ó David Trimble le déanaí, go rabh muintir Bhaile Átha Cliath ag déanamh leithcheal ar na hUltaigh fríd Ghaeilge lár Éireann, cibé is brí le sin, a chur chun cinn. Is mór an t-ábhar gáirí domh a fheiceáil go dteachaidh an tsíorchasaoid Ultach sin a fhad le cinnire na nAontachtóirí anois!

An chéad iontráil le fada

Is fada nár bhac mé le hoiread is líne amháin dialannaíochta a dhéanamh as Gaeilge. Ar ndóigh, bhí go leor eile le cur i míotar agam, ach rudaí de chineál eile ar fad a bhí ann, mar atá, leathanaigh eolais nó scríbhneoireacht. Aistritheoireacht is mó a bíos eadar lámhaibh agam i láthair na huaire, nó siúd is go bhfuil mé meáite ar bhunsaothair eile Ghaeilge a chur i dtoll le chéile fós, is é an t-aistriúchán ar ghearrscéal Phasi Jääskeläinen is mó a choinníonns ag an mhéarchlár mé.

Cé dó a bhFuilimid ag Scríobh?

Bhí comhrá ríomhphoist agam le Seán O'Connor, cainteoir neamhdhúchais eile a bhfuil d'uaillmhian aige scríbhneoireacht chruthaitheach a dhéanamh fríd mheán na Gaeilge, agus é i ndiaidh an chéad sracfhéachaint a chaitheamh ar an aistriúchán atá ins na fonsaí tógála agam i láthair na huaire, mar atá, An Áit a nIompaíonn na Traenacha le Pasi Jääskeläinen. Bhí sé eadar an dá chomhairle i leith an scéil: mhol sé an t-aistriúchán, ach san am chéadna, ní rabh sé comh cinnte sin fá dtaobh den ghearrscéal féin, agus é cineál claonta a shílstean nach rabh an blas ceart ar ghuth na máthara a bhí ag reic scéal a mic. Dáiríribh, is é is dóigh liom féin go bhfuil cuid den cheart aige ar a laghad.

Velikovsky, Mika Waltari, agus Reiligiún na hÉigipte

Sílim go bhfuil an t-úrscéal is mó dá dtáinig riamh ó pheann fhear mo chomhdhúchais, Mika Waltari, ar an leabhar ab fhearr liom a aistriú go Gaeilge: Sinuhe egyptiläinen, nó An tÉigipteach, mar a baisteadh ar an leagan Béarla ("The Egyptian"). B'fhéidir go bhfuil leabharthaí níos fearr, fiú úrscéalta stairiúla níos fearr, scríofa i mo theanga dhúchais, ach mar sin féin, theastóchadh uaim an ceann áithrid seo a chur ar fáil do lucht na Gaeilge, ós rud é go bhfuil lón saibhir léitheoireachta ann ar a lán dóigheanna.

Ar ndóighe, is iomaí locht a thig a fháil ar an údar féin. Nuair a léigh mé MacMillan's Guide to World Literature, eolaire a bhfuil blas láidir na scigireachta ar go leor dá n-abair sé i dtaobh scríbhneoirí an tsaoil mhóir, siúd is go rabh mé ina thaithí cheana féin nach rabh sé "ceadaithe" ins na ciorcail ardliteartha mórán measa a bheith agat ar Waltari, caithfidh mé a aidmheáil gur bhain sé stangadh asam a fheiceáil comh tarcaisniúil agus a bhí lucht eagarthóireachta an eolaire sin i leith mo dhuine. Is dócha go rabh cuid den dímheas seo bunaithe ar an dóigh a rabh mo dhuine ag obair ina bholscaire cogaidh, rud a chiallaigh go gcaithfeadh sé gaisce an Airm Ghearmánaigh a mholadh os coinne an tsaoil mhóir, a fhad is a d'fhan an Fhionlainn ag comhoibriú leis an Ghearmáin Náitsíoch; agus thairis sin, le linn an chogaidh bhreac sé síos úrscéal bolscaireachta faoin teideal Antero ei enää palaa ("Ní phillfidh Aindrias a thuilleadh"), inar reic sé scéal laochais fán dóigh ar ofráil fear óg darbh ainm Aindrias nó Antero a anam ar son a thíre i gCogadh an Gheimhridh, agus an clabhsúr a chuir sé ar an scéal ag trácht ar an Ghearmáin "a chuir gairm shlógaidh ar náisiúin na hEorpa" le cogadh a chur ar an Rúis Shóibhéadach - rud a tchítear iontach gránna d'aon léitheoir inniu, siúd is nach bhfuil ann ach gnáth-théama de chuid bholscaireacht chogaidh na Fionlainne.

Maidir le húrscéalta stairiúla mo dhuine, is é an breithiúnas a thug muintir Mhic Mhealláin air ná nach rabh ann ach cineál mangarae liteartha, nó kitsch. Tá siad ann a deir gur scríobh Waltari an leabhar céadna uair i ndiaidh a chéile, agus má chuirtear Mikael Hakim, atá suite i saol na Meánaoiseanna, i gcomparáid leis an Éigipteach, is léir gurb ionann imeachtaí agus pearsana áithrid sa dá úrscéal. I scéal an lia Éigiptigh, titeann mo dhuine i ngrádh ar tús le cailín darb ainm Minea, agus í ar a bealach go dtí an Chréit, áit arb as daoithi. Sa bhaile daoithi, áfach, ofráiltear do Mhinotauros í, agus fágtar Sinuhe faoi mhéala ina diaidh. Ansin, castar bean níos aibí dó, Merit, lena gcaitheann sé a chuid oícheanta agus í ag tabhairt cineál sóláis dó, ach ní thuigeann sé ach i ndiaidh an bhean seo bás a fháil go rabh grádh aige daoithi, agus aicise dó féin, agus gurbh é a mhac féin mac na mná seo, a fuair bás comh maith. Anois, tá beirt chailíní cosúil leis an bheirt seo ag Mícheál Hakim fosta: ar tús, agus é ina fhear óg, titeann sé i ngrádh le cailín darbh ainm Veronica, ach ansin, gheibh sé maraithe ag saighdiúirí naimhdeacha í roimh an bheirt acu an chéad oíche riamh a chaitheamh le chéile; ansin, castar Barbara, bean níos aibí, ar mo dhuine. Bíonn úrscéalta stairiúla Waltari tragóideach go maith, ach is féidir a rádh gur gnáthamh agus coinbhinsiún í an tragóid aige, cosúil leis an dóigh a mbíodh Séamus Ó Grianna ag athscríobh an scéil chéadna fán ghrádh éagmhaise nó leatrom.

Cibé fá dtaobh den athráiteachas seo, tá mé barúlach gur éirigh úrscéal amháin go seoigh ar fad le mo dhuine, mar atá, An tÉigipteach. (I ndiaidh an iomláin, siúd is gur chum "Máire" an scéal ceádna aríst agus aríst eile, is féidir a mhaíomh gur éirigh ceann nó cupla ceann den dúrud scéalta níos fearr leis ná an chuid eile.) Nó thar aon rud eile, is fáthscéal é ina gcuireann an t-údar síos ar bhealach mheafarach, shiombaileach ar imeachtaí na mblianta cinniúnacha i saol na hEorpa san fhíchiú haois ar mhair sé fríothu. Go bunúsach, tuairisc atá ann ar an dóigh a dtug an Faró Ekhnaton droim láimhe le hildiachas na hÉigipte agus le hadhradh an phríomhdhé udaí Ammon, agus é ag iarraidh Aton a chur ina áit mar aon Dia amháin. Anois, bhí dáimh ínteacht riamh ag seanghlúin an léinn Éigiptigh le hEkhnaton, cionn is go bhfuair siad a aondiachas comh cosúil sin leis an Chríostaíocht. Ba dóigh leofa go rabh Ekhnaton ar leibhéal níos airde sibhialtais toisc an cineál reiligiún a bhí sé ag iarraidh a bhunú. Bhí an dearcadh seo fosta ag Immanuel Velikovsky, an fear is mó asarlaíochta dár mhair riamh: sular chrom sé ar a chuid teoiricí a chur i dtoll le chéile fán dóigh a dtearn na pláinéid, mar dhea, léim a thógáilt trasna an spáis agus dhul ó chonair go conair - níor ghabh sé leor, fiú, le gnáthasarlaíocht, b'éigean dó teoiricí míréasúnta a chumadh a sháraigh gach a rabh ann roimh a lá féin! - sular chrom sé ar an chineál seo asarlaíochta, d'fhoilsigh sé leabhar inar léirigh sé bá den chineál chéadna le hEkhnaton, tráth a bhí an fíor-lucht léinn ag athrú a gcuid tuairimí i leith an Fharó áithrid seo cheana féin.

Is é an rud atá le rádh ag Stiofán Dutch ó Ollscoil Wisconsin i dtaobh Ekhnaton - Akhenaton, mar a litríonns sé féin an t-ainm, ach bíonn barúlacha éagsúla ag lucht an léinn Éigiptigh i dtaobh an traslitrithe chirt cibé - ná:

Rinne scríbhneoirí nua-aimseartha scéal rómánsúil de scéal Akhenaton. D'fhéach sé le painteon an reiligiúin Éigiptigh a chaitheamh i dtraipisí, in éineacht le cumhacht pholaitiúil na sagart, agus é ag iarraidh aon dia amháin - Aton - a chur os comhair na ndaoiní mar ábhar adhartha. Tá taithneamh ann dúinn, agus muid féin fáiscthe as idéil an aondiachais. Ar mhí-ámharaí an tsaoil, tá an chosúlacht teoranta don dromchla amháin. Ní rabh i gcreideamh Aton ach adhradh na Nádúra ar bhealach fhuar fheanntach. B'é Ammon Dia na mbaintreach, na ndilleachtaí agus na ndaoiní faoi leatrom, ach b'é an dia seo an phríomhthargaid a bhí ag Akhenaton agus é ag iarraidh na seandéithe a chur ar ceal. Bhí Akhenaton ag iarraidh reiligiún na huasaicme a chur ar bun a bhainfeadh a n-aonsólás de na bochtáin.

Bhí an seandearcadh ag Waltari fosta ar Akhenaton nó Ekhnaton, mar a litrigh sé féin an t-ainm. Ach má bhí, bhain sé casadh ar leith as an scéal lena chur in oiriúint dá chuspóirí féin, agus é ag tabhairt cur síos ar choimhlint an Chumannachais is an Fhaisisteachais. B'iad lucht leanstana Ekhnaton na Cumannaigh, agus Ekhnaton féin curtha i láthair mar idéalach neamhphraiticiúil ar thuirsigh a bhean chéile féin sa deireadh thiar thall, nó bíonn an t-amadán sin ag labhairt fá dtaobh d'Aton s'aige sa leaba féin. Cibé fá idéalachas Ekhnaton féin, d'iompaigh lucht adhartha Aton amach chomh míthrócaireach le sagairt Ammon féin, siúd is go rabh Aton in ainm a bheith ag gealladh saol ar fónamh agus síocháin gan deireadh don tsaol mhór is dá mháthair, agus cogadh dearg á chur ag na hAtonaigh agus na hAmmonaigh ar a chéile an chuid is fearr den leabhar. Ach nuair a bhí an tír ar shéala titim as a chéile go doleigheasta ag cogadh seo na gcarad, tháinig Horemheb, a bhí ina chara ag Sinuhe, an dochtúir agus fear inste an scéil nuair a bhí siad ina mbuachaillí óga - tháinig Horemheb chun tarrthála don ríocht, ach ós rud é gur ginearál a bhí ann, fear mór póilíneachta, disciplíne agus cogaíochta, is iomaí duine a bhí thíos leis an tarrtháil sin.

Art Ó Cléirigh

Sin é an t-ainm cleite Gaeilge a thiocfadh leat a bhaisteadh ar an scríbhneoir Shasanach udaí Arthur C.Clarke, fear de lucht ceannródaíochta an fhicsin eolaíochta agus, mar a fuair mé amach le déanaí ag déanamh comhrádh ar an Usenet le cairde Fionlannacha na gné liteartha seo, scríbhneoir a maireann gnaoi na léitheoirí air i gcónaí. Cupla bliain ó shin, rith liom aithne úr a fháil ar a chuid saothar: nuair a chonaic mé a chuid gearrscéalta díolamtha in aon leabhar amháin - leabhar a rabh suaithníocht inti, thart ar mhíle leathanach ar fad - agus an bailiúchán seo ar díol ar phraghas thar a bheith réasúnta, cha rabh cloí na gcathuithe ionan sciob mé liom é. Ó shin, is minic agus is mionmhinic a chromanns mé uirthi, mar leabhar, agus cuimhní mo chéad óige ag teacht ar ais chugam gach uair dá gcaithim súil ar na scéalta seo.

Déanta na fírinne, dealraíonn sé nach bhfuil mise ar an t-aon duine amháin ins an tír seo a tháinig isteach ar an fhicsean eolaíochta bealach an Chléirigh. Is dócha gur thiar ins na seachtóidí a tháinig an chuid ab fhearr dá shaothar i gcló as Fionlainnis - is iad na saothair fhicsin atá i gceist agam, nó siúd is go bhfuil an fear i ndiaidh an dúrud aistí a chumadh fosta, níor bhac na foilsitheoirí Fionlannacha riamh ach lena chuid scéalta - úrscéalta thar aon chineál eile, ach tháinig díolaim chuimsitheach de na gearrscéalta i gcló thiar sna seachtóidí fosta. Bhí díospóireacht thaithneamhach chairdiúil chineálta agam ar an Eadarlíon le déanaí le duine nach mbím rómhór leis go ginearálta: dar leisean tá Clarke ar dhuine de chlasaicigh mhóra na gné liteartha seo i gcónaí, fiú beag beann ar an fhorbairt a rinne an scríbhneoireacht fhicseaneolaíochtúil ins an dá scór bliain dheireanacha. Tá mo dhuine cineál ródhíograiseach i dtaobh na "réabhlóide gnéis", nó tá sé ar dhuine acu seo a shíleanns gur dea-rud agus dea-chuspóir ann féin é an lánsaoirse chollaí agus an réabhlóid chraicinn. Ní rabh mé féin róshásta glacadh le soiscéala seo an ghnéis gan mo locht féin a fháil orm, fiú nuair a bhí mé i mo radacach óg. Mar sin, cuireann sé cineál isteach orm an domhan a shíleanns mo dhuine de "liobrálachas gnéis" an Chléirigh. Is é mo bharúil féin nach é an liobrálachas seo an chuid is tábhachtaí d'aisling na todhchaí i leabhair an Chléirigh, siúd is go bhfuil a fhios agam gur oibrigh sé isteach oiread áithrid de i gcuid dá scéalta le freastal ar an éileamh. Déarfainn féin nach rabh ann ach cineál tapadóireacht nó ócáidfhreastalacht. Nuair a chuaigh an craiceann i bhfaisiún, ghlac Clarke leis nach rabh cead a sheachanta aige ach oiread le haon scríbhneoir eile, má bhí sé lena sheanstádas a choinneáilt ar mhargadh an fhicsin eolaíochta, agus mar sin, chaith sé greim beag ilghráidh agus ilphóstaí isteach i Rendezvous with Rama mar spíosra, le fanúint bord ar bhord leis na forbairtí nua.

Dáiríribh, is é mo bharúil ná go rabh Clarke ar an bheagán de na luathscríbhneoirí ficseaneolaíochtúla a thuig nach mbeadh muintir na todhchaí ag déanamh páirte i mbrionglóid thodhchaí na ndaoiní eile, ach ag mairstint leofa agus ag streachailt leis an tsaol mar a dheánfadh duine ar bith in am ar bith. Bhí sé riamh in ann, fosta, greann den chineál chiúin a shamhlaítear leis na Sasanaigh (bhail, a shamhlaíonns muintir na dtíortha eile, seachas Éirinn, leofa..) a chleachtadh ina chuid scríbhinní, rud a chuidigh go mór leis an dóigh a dteachaidh na scéalta seo i bhfeidhm ar na léitheoirí. Cuid mhór de na húdair fhicseaneolaíochtúla, níor thuig siad riamh i gceart go bhfuil níos mó ná oiliúint eolaíochta de dhíth ar an té a chromanns ar scríbhneoireacht agus litríocht mar cheird - ar ndóighe, bhí aislingí agus brionglóidí draíochtúla ag cuid acu a thabhaigh léitheoirí dófa, ach nuair a thig an cruth ar an tairne, ní chreidim go bhfuil mórán mairsteana (nó marthana, b'fhéidir?) ina gcuid leabhar. An scríbhneoir nach bhfuil suim aige i ndaoiní ná cumas ann chun pearsana beo a chur os comhair an léitheora ní dóigh go léifear aon líne dár scríobh sé an lá is faide anonn, agus a chuid brionglóidí todhchaí fágtha chun deiridh ag na himeachtaí stairiúla.

Maidir le Clarke, bhí suim aige ins na daoiní, ach b'é suim an scríbhneora ghreannmhair é. Duine acu seo ar chardáil mé scéalta an Chléirigh leofa ar an Eadarlíon. bhí sé barúlach go rabh dúspéis na scéinséirí comhaimseartha i gcúlrú na mbithiúnach - i gcruatán a gcéad óige agus i mbréagshíceolaíocht - go rabh sé bunaithe ar chineál easpa sciliúlachta agus ar an neamhphroifisiúntacht: in áit glacadh leis nach n-éilíonn genre éadrom an scéinséara cúlrú síceolaíocht den tseort sin, cuireann scríbhneoirí éadroma den chineál seo geáitsí agus gothaí na síceolaíochta orthu féin; ach ós rud é nach bhfuil aon chiall cheart acu don tsíceolaíocht, ná fiú do shíceolaíoacht an ghnáthshaoil, ní thiocfaidh leofa ach cineál Freudachas bréige a tharraingt orthu; is dual don chineál seo scríbhneoirí a shílstint go bhfuil éacht mór millteanach éirithe leofa, agus iad i ndiaidh, cuir i gcás, slua-dhúnmharfóir a chumadh ar mharaigh an t-athair a choinín peata nuair a bhí an t-ábhar marfóra ina bhrín óg, agus míniú ins an mhíghníomh seo ar choireanna an bhithiúnaigh ó thús deiridh. Is éadócha go gcuirfeadh Clarke geáitsí den chineál seo air féin. Coinníonn sé é féin taobh istigh de shrianta a chumais féin, agus an chuid is mó den am, bíonn sé ag éirí leis go measartha, ar a laghad. Tá scéal le reic aige, scéal a éilíonns a cheart féin den chur síos ar na pearsana, agus é ag soláthar an oiread de agus atá de dhíth.´Ní dual ná ní gnách dó a dhul thar an riachtanas le haon rud, agus sin é an fáth go léitear a chuid saothar i gcónaí.

Chaill mé é...

Dealraíonn sé nach féidir liom a theacht ar na nótaí Gaeilge a bhreac mé síos fá Shoros le halt a ullmhú don chín lae seo. Mar sin. caithfidh mé an iontráil a thobchumadh de réir mar a ritheanns na cuimhní liom.

Cibé scéal é, is é an rud is mó a chuaigh i bhfeidhm orm in alt Shoros ná comh nádúrtha is a tháinig sé le Soros a chuid smaoitíocha a dhéanamh is a cheangal dá chéile beag beann ar na múnlaí coitianta, nach ligfeadh duit ach a bheith i do Dhaonlathach nó i do Phoblachtánach mar a thuigeanns na Meiriceánaigh na focail seo. Shílfeá, ag tabhairt cluais éisteachta do na meáin chumarsáide amháin, nach bhfuil ann ach cineál crandaí bogadaí eadar dhá sheasamh réamhullmhaithe: má thacaíonn tú ionsaí na Meiriceánach ar an Iaráic, caithfidh tú a bheith i do bhiogóid ón eite dheis, agus mura dtacaí, caithfidh tú a bheith ag caitheamh haisise agus ag diúltú d'fheoil a ithe, agus mar sin de. George Soros, áfach, tá dearcadh níos indibhidiúlaí, níos sainiúla aige ar chúrsaí an tsaoil mhóir ná mar sin: nuair a chuaigh na Meiriceánaigh go dtí an Iaráic, thacaigh sé leofa, ós rud é go rabh sé barúlach nach miste an bata is an bóthar a thabhairt do bhithiúnach shuarach ar nós Saddam. Ach san am chéadna, bhí agus tá sé ag tabhairt rabhaidh uaidh nach féidir an tsochaí fhoscailte, arb í a fhor is a fhónamh ar an tsaol seo í, a chosaint leis an chineál dlíthe éigeandála a cuireadh i bhfeidhm ar Mheiriceá i ndiaidh thitim an dá thúr.

Ní bhíonn lucht na heite clí ins an Eoraip Thiar comh lách i dtaobh Soros agus a d'fhéadfadh a bheith, siúd is go bhfuil mé barúlach go bhfuil an chuid is mó acu ar aon bharúil liom fán taca seo go mb'é lár leasa na bpoblachtaí iarChumannacha agus iarShóibhéadacha a leithéid de scéimeanna a bheith ag obair agus na cinn a d'eagraigh fundúireacht Soros. Dáiríribh, bhí cuid den eite chlí comh mímhuiníneach as Soros ar tús agus go dtiocfadh paranóia a thabhairt air. Nílim a rádh nach dtearn Soros botúin, ach is é mo thuairim mhacánta gur thuig sé rud tábhachtach nach dtuigfeadh cách: gur féidir do thorthaí a oibre bheith níos mó ná é féin.